Menemen Polemiği

Özellikle kahvaltı sofralarımızda yer alan menemen, kişinin tercihine göre soğanlı veya soğansız olarak yapılıyor. Peki, asıl menemen soğanlı mı olur yoksa soğansız mı? Bu sorunun cevabı için menemenin hikayesini öğrenmeliyiz. Hadi, gelin birlikte öğrenelim.

Menemenin soğanlı mı soğansız mı yapıldığı çoğu kişi arasında tartışma yaratsa da aslında bu kişinin damak zevki ve tercihine göre değişiyor. Bu iki tercihli soru aslında çiğ köfte etli mi olur etsiz mi olur sorusuna döndü, neyse çiğ köfteyi bir kenara bırakıp asıl meselemize dönelim. Bu okuyacağınız yazımla menemenin hikayesini öğrenmiş olacaksınız ve hikaye ile birlikte orijinal menemenin soğanlı mı soğansız mı yapıldığını öğrenmiş olacağız. Hadi, gelin menemenin hikayesi nasılmış öğrenelim.

Menemenin hikayesine başlamadan önce yapımında ana malzemesi olan domatesin hikayesi ile başlamak isterim. Domates ilk kez  1500'lü yıllarda ABD de yetiştirilmeye başlanıyor. Hatta olgunlaşmamış olan sarı halinden "Altın Elma" adı veriliyor. Evet, anlayacağınız üzere daha sonra domates adını alıyor. Tabi yeni yetiştirilmeye başlandığı zamanlar ABD halkı, uzunca bir süre zehirlidir şüphesiyle tüketmekten uzak durmuş. Kristof Kolomb'u duymuşsunuzdur, Amerikayı keşfeden ilk kişi. Kristof Kolomb, Amerikayı keşfettikten sonra domates, gemilerle Avrupa'ya taşınıyor. Amerkadan sonra Avrupa'ya ulaşan domatesin bizim topraklara ulaşması ise 1900'lü yılları buluyor. Ne kadar geç bir süre değil mi? Osmanlı dönemindeki yemeklere baktığınızda domatesin kullanılmadığını göreceksiniz, işte bunun sebebi de bize geç ulaşmış olması. Bazı kaynaklara göre Adana bölgesinde yetiştirilmeye başlanan domates, zamanla İzmir'de de yetiştirilmeye başlanmış. 1927 tarihli gazeteler, o zamanlar bu haberi "Menemen'de İlk Mahsül" başlığıyla yayınlamışlar. Buradan da anlıyoruz ki, domates İzmir'in menemen ilçesinde yetiştirilmiş ilk olarak. Osmanlı döneminde yemeklerde ne kadar domatesin yer almadığını söylesekte aslında osmanlının son zamanlarına yetişmiş. Ama, osmanlının son dönemine yetişen domates sarı haldeyken tüketiliyormuş ve kırmızı haline döndüğü zaman çürüdüğü düşünülüp çöpe atılıyormuş. Bu yüzden "Menemen" olarak yapılan yemeği Osmanlı zamanında değil Cumhuriyet dönemi zamanında yapılmaya başlanmış. 

Domatesin hikayesinden sonra menemenin hikayesine giriş yapabiliriz. Cumhuriyet'in ilk zamanlarında, Girit'ten Menemen'e göç eden Türkler varmış. Bu Türkler, Ege'nin birbirinden farklı ve lezzetli otlarını toplayıp üzerine yağ döküp ve yumurta kırıp pişirip tüketiyorlarmış. Bu Türkler, Menemen'e geldikten sonra buradaki halktan "Etli Domates" adında yemeği öğreniyorlar. Menemenlilerin hazırlamış olduğu etli domates yemeği şu şekilde yapılıyormuş; domatesler güzelce kavruluyor sonrasında üzerine doğranmış et ve patatesler eklenip güveçte pişiriliyormuş. Menemenliler bu yemeklerine de etli domates adını vermişler. Giritli Türkler ise et tüketmekten ziyade ot tükettikleri için bu yemeği kendilerine göre değiştiriyorlar ve bu Türkler domatesi de yemeklerine yeni yeni katmaya başlamışlar. Giritli Türkler Etli Domates yemeğini şu şekilde değiştiriyorlar; patates yerine soğanı, et yerine de domatesi kullanarak yumurtalı domatesi ortaya çıkarmış oldular.

İki farklı kültürün senteziyle ortaya leziz bir yemeğin çıktığını görüyoruz. Yumurtalı domates olarak adlandırılan bu yemek zamanla dışarıya, başka kültürlere "Menemenlilerin Yemeği" olarak ulaşıyor. Zamanla da bu isim şu an günümüzde kabul gördüğü gibi "Menemen" ismini alıyor.

Menemeni soğanlı mı soğansız mı tercih edersiniz, o size kalmış ama menemenin hikayesinden de anlamış olduğumuz gibi orijinal menemen soğanlı yapılıyormuş. Sabırla yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim. Bir sonraki yemek hikayesinde görüşmek üzere :)