Zehirli Güzellik: Atropa Belladonna

Güzelavrat otu olarak da bilinen Atropa Belladonna, patlıcangiller familyasına ait çok yıllık otsu bir bitkidir. Geçmişten günümüze kadar güzellikte, zehir yapımında ve savaşlarda bile kullanılan bu bitkiyi gelin birlikte inceleyelim.

Güzelavrat otu olarak da bilinen belladonna, kırmızımsı çan çiçekleri ve parlak siyah meyveleri olan çok yıllık bir Avrasya bitkisidir. Antropa adını ise Yunan mitolojisindeki 3 kader tanrısı içinden "kaderin ipini kesen" Aptropos'dan alır. Ülkemizde siyah üzüm ya da şeytan vişnesi de denir. Bitkiyi tıbbi olarak kullanan ilk kişinin kim olduğuna dair net bir kayıt yok ancak tek bildiğimiz tarih öncesi dönemlerden beri kullanıldığıdır.

İlk kaydedilen kullanımı kadınlar tarafından güzellik için kullanılması olmuş. Öyle ki Kleopatra'nın bile bu bitkiyi kullandığı söyleniyor. Romalı kadınlar, yararlı olduğu kadar ölümcül de olan bu bitkinin yağını ölümcül olduğunu bildikleri halde baştan çıkarıcı etki yaratmak amacıyla göz bebeklerini büyütmek, daha efsunlu bir bakışa sahip olmak ve yanaklarını al al yapmak için kullanıyorlarmış. Günümüzde, göz muayenesinde gözbebeklerini büyütmek için kullanılan damlada da belladonnadan elde edilen antropin maddesi vardır.

Tarihte, Romalılar girdikleri savaşlarda öldürücülüğü garantilemek için okların ucuna belladonna bitkisinin suyundan sürüp, okun isabet ettiği düşmanın çok hızlı bir şekilde ölmelerini sağlıyorlarmış. Tahmin edersiniz ki plan şöyle işliyor: Bu sıvı kana karışır karışmaz uyku ve uyuşukluk hali oluşturduğu için kurban öncelikle bulunduğu yere yığılıyor. Zaten yaralanmış olan kurbanın kalp atışı da hızlanınca daha çabuk kan kaybediyor ve kurtarılma olasılığı oldukça düşüyor.

Bu bitkinin meyvesi ve suyu çok zehirli olduğundan tarihte sıklıkla kötü emeller ve suikastler için kullanılmış. Örneğin İmparator Augustus, karısı Livia tarafından belladonna ile zehirlenerek öldürülmüş. Diğer bir belladonna kurbanı Roma imparatoru ise yine karısı tarafından tutulan bir kiralık katil tarafından öldürülen Claudius olmuştur. Belladonna, Romalı mutsuz kadınların silahı olmuş anlaşılan.

Aynı zamanda Shakespeare'in Macbeth'ine ilham kaynağı olan İskoç Kralı I. Duncan, bir kutlama sırasında gizlice içkilerine belladonna karıştırdığı Danlardan hiç kılıç kaldırmadan kurtulmayı başarmış.

Hatta ilginç bir hikayeye göre cadıların süpürgelerinin uçmasını sağlayan gizli formülün ana maddesi de belladonnaymış.

Bir süpürgeyle uçmamızı sağlar mı bilemem ama geçmişten günümüze kadar tıpta etkili bir şekilde kullanıldığı bir gerçek. Zira uyuşturma gibi etkisi de olduğundan uygun dozda ilk hekimler tarafından anestezi amaçlı kullanılmış. Hatta yüzyıllardır ağrı kesici, kas gevşetici olarak ülseri ve alerjik reaksiyonları tedavi etmek için de kullanılıyormuş. Aynı zamanda astım ve boğmaca, soğuk algınlığı ve saman nezlesinden kaynaklanan bronşiyal spazmları da durdurmada etkili bir yatıştırıcı olarak kullanılıyormuş.

Belladonnanın zarar verme amacıyla kullanımı dışında yanlışlıkla kullanımı da söz konusu olabiliyor. Meyvesi hafif tatlı ve yaban mersinine benzediğinden dolayı bitkinin zehirli oluğunu bilmeyen biri tarafından yenebilir. 2-4 meyve bir çocuğa, 10 kadar meyve ise bir yetişkine geri dönüşü olmayan zararlar verebilir.