Tarihin En Büyük Nükleer Kazası: Çernobil Faciası

26 Nisan 1986'da, o dönem Sovyetler Birliğine bağlı olan Ukrayna'nın Çernobil kenti tarihin en yıkıcı felaketlerinden birine sahne oldu. Peki bu felaket neden gerçekleşti? Patlamanın sonucunda neler yaşandı? Santralde çalışan kişiler o anlar ile ilgili neler anlattı? Detaylar yazımızda...

Çernobil felaketi, Ukrayna'nın Pripyat şehri yakınlarında faaliyet gösteren Çernobil Nükleer Santrali'nin dört numaralı reaktöründe gerçekleşen nükleer kazadır. Kaza sonrasında 400 binden fazla kişi kazanın etkilerini ortadan kaldırmak için yoğun çaba göstermiştir. Ancak birçoğu radyasyona maruz kalmıştır ve kaza esnasında 100 bine yakın insan hayatını kaybetmiştir. Sovyetler Birliği hükümeti olayın üstünü örtmek için hayatını kaybeden insan sayısını yalnızca 31 kişi olarak kayıtlara geçirmiştir. Ayrıca patlama sonucunda etrafa yayılan radyasyon miktarı çok yüksek olduğundan tahminlerden çok daha fazla kişinin bu durumdan etkilendiği değerlendirilmiştir. 

Santralde 26 Nisan 1986 günü neler yaşandı?

26 Nisan 1986 günü, santralin 4 numaralı reaktöründe her zaman yapılan bakım çalışmaları yürütülmekteydi. Santral çalışanları, sonraki zamanlarda acil bir durum ortaya çıkması durumunda ek güç kaynağı olarak faaliyete geçecek olan türbin jeneratörlerinin test planlamasını yapmaktaydı. Plan dahilinde türbin jeneratörlerinin testi için 700-1000 MW güç seviyesi uygun görüldü. Kaza yaşanmadan bir gün önce reaktörün gücü yaklaşık olarak 1500 MW'a kadar düşürüldü ve acil durum soğutma sistemi devre dışı bırakıldı.

Saatler 23:00'ü gösterdiğinde güç seviyesi 700 MW'a düşürülmeye başlandı. Otomatik güç moduna geçildi ancak güç durdurma ayarı 700 MW'a ayarlanmadığından güç seviyesi 40 MW seviyelerine düşmeye başladı. Görevli gücü tekrar yükseltmeye çalıştı ve sonrasında planlanan güç seviyesinin altında bir derecede işlemi başlattı.

Saatler 01:00'i gösterdiğinde kumanda tablosunda acil durum çubuğu uyarı verdi. Ardından operatör, reaktörü durdurma düğmesine bastı ve kontrol çubuklarının seviyesi aşağı doğru hareket etmeye başladı. Güç seviyesi normal değerin yaklaşık 100 katına kadar çıkmaya başladı ve bu sırada 2 büyük patlama meydana geldi. Orada yaşayan görgü tanıklarına tarafından, patlama sırasında santralin üzerinde dev bir mantar bulutu oluştuğu bildirildi.

Çernobil Nükleer Santrali'nde patlama neden oldu?

O dönem kazanın sebeplerini araştıran komisyon, patlamanın sebebinin santral personeli ve yönetiminin olduğunu dile getirdi. Komisyonun hazırladığı belger sonucunda, güvenlik kurallarına uymayan Viktor Bryuhanov ve şef mühendis olan Nikolay Fomin 10'ar yıl, şef mühendis yardımcısı Anatoly Dyatlov 5 yıl, reaktör sorumlusu Aleksandr Kovalenko 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Aynı dönem Ukrayna Nükleer Enerji ve Sanayi Sektörü Emektarları Birliği Başkanlığında olan ve santralde görev alan Maksim Kremen patlamadan önceki gün yaşadıklarını şu şekilde dile getirdi;

"26 nisan günü, santralden ayrılırken Dyatlov ve Kovalenko'ya rastladım. Kovalenko yanıma gelerek, reaktörün faaliyetlerinde bir sıkıntı olduğunu söyledi. Ancak Dyatlov onu kaba bir şekilde durdurdu ve sözlerine devam etmesine engel oldu. Bunun üzerinde durmamıştım çünkü bu benim sorumluluğum değildi." 

Reaktör sorumlusu ve şef mühendis yardımcısının reaktördeki sorunun farkında olduklarını tahmin ettiğini söyleyen Kremen sözlerine şöyle devam etti:

"Şef mühendis yardımcısı reaktörü durdurma komutunu verebilecek bir kişi değildi. Deneyi yerine getirememekten dolayı endişeliydi. Şef mühendisin mesleği elektrik mühendisliğiydi. Bu durumda reaktörü durdurmalılardı ancak bu kararı almaya korktular." 

Nükleer felaketin sonucunda ne oldu?

Pripyat yakınlarında yaşayan Kremen, patlamanın olduğu gün olan 26 Nisan 1986 tarihinde oğluyla vakit geçirmeyi planlıyordu. O gün santrale yakın bir garaja giden Kremen:

"Yolda santralde çalışan biriyle karşılaştım. Dördüncü reaktörün çatısının çöktüğünü söyledi. 
Garaja vardığımızda dördüncü reaktörden dumanlar yükseldiğini gördüm. Bunun üzerine eve dönmeye karar verdim. Ardından çalışma arkadaşlarımla beraber toplandık ve kazayı konuşmaya başladık. Pripyat şehrinden çıkmak imkansızdı. Hiçbir aracın çıkışına izin verilmiyordu. Şehirde herkes günlük hayatına devam ediyordu. 

"Cumartesi gecesi şehrin önde gelen yöneticilerini Pripyat dışına çıkardılar. Bu haber yayılmaya başladıktan sonra pazar günü insanlarıda şehirden götürmeye başladılar."

"Kazadan önce herşey normaldi. İnsanların ümitleri vardı ama bir an geldi ve insanların bütün umutları yok oldu."

Patlamadan bir süre sonra Pripyat şehri ve nükleer santral çevresinde yaşayan insanlar tahliye edildi. Tahliye edilen kişi sayısının 150-350 bin kişi arasında olduğu tahmin edilmektedir. Kaza sonucunda oluşan yangın yaklaşık 10 gün boyunca devam etti. 

Patlama etkisiyle çevreye yaklaşık 380 milyon curie radyasyon yayıldı. Radyasyondan; Belarus, Ukrayna ve Rusya toprakları başta olmak üzere yaklaşık 200 bin kilometrekarelik bir alan etkilendi. 

Çernobil faciasının bazı araştırmalara göre yaklaşık 200bin kişinin ölümüne sebebiyet verdiği söylenmektedir. O dönem kazanın etkilerini ortadan kaldırmak için çalışmalara yaklaşık 600-800 bin arasında insan katıldı. Çalışma faaliyetlerine katılan kişilerden 80 binden fazlası kalıcı olarak sakat kaldı. 

Kazanın sebebiyet verdiği etkiler nedeniyle başta Belarus, Rusya ve Ukrayna olmak üzere Avrupa ülkelerinde toplam 8,4 milyon kişi radyasyondan etkilendi ve çevredeki hayvanların neredeyse tamamı yok oldu. 

Facianın ülkemizdeki etkileri ile ilgili Türk Tabipler Birliği, özellikle Doğu Karadeniz bölgesinin etkilendiğini ve bu bölgedeki kanser vakalarının artmasının nükleer felaket ile ilgili olabileceğini açıkladı. 

Çernobil günümüzde ne durumda? 

1986 yılında Çernobil Nükleer Santralinde oluşan patlama nedeniyle yaklaşık 5 kilometrekarelik bölge terk edildi. Santralin en yakınındaki şehir olan Pripyat şehri adeta "hayalet şehre" dönüşmüş durumdadır. Yasak olan bölgelere 30 km mesafede polis kontrol noktaları kuruldu. Polis olmasına rağmen şehirde terk edilmiş olan evlerde hırsızlık olayları olduğu ve soyulmayan evin kalmadığı söylenmektedir. 

2016 yılında, yaklaşık 1.5 milyar dolara mal olan çelik bir kalkanla santralin üstü örtülmüştür. Bu kalkanın yaklaşık 100 yıl boyunca radyasyon sızıntısını engelleyeceği düşünülmektedir. 

Son olarak da Çernobil Nükleer Santrali'nin faaliyet gösteren son rektörü 15 Aralık 2000 tarihinde kapatılmıştır.