Müzik Terapisi

Müzik nedir? Geçmişten günümüze müzik terapisi nasıl bir yol izleyerek günümüze kadar gelmiştir? Bu terapi yönteminde müzik seçimi nasıl yapılır? Bu ve bunun gibi sorulara cevap bulmak için yazılmış bir yazı :)

Müzik, en genel tanımı ile sesin biçim ve anlamlı titreşimler kazanmış halidir fakat müziği bu kadar genel bir tanımla anlatıp böyle bir cümleye sığdırmak mümkün değildir. Müzik, bu tanımdan çok daha fazlasıdır.     

Müzik insanın her zaman hayatının bir köşesinde olan, bizi yalnız bırakmayan bir şeydir. Bir insanın ben hiç müzik dinlemem deme ihtimali yoktur. Çünkü özellikle açıp dinlemese bile günlük yaşamında illa müzikle bir şekilde yolu kesişir. Dışarıdaki kuş seslerine bile kulak kesildiğimizde, ahenkle dinlediğimizde, o bize bir melodi olarak gelir. Doğanın her yerinde bir uyum ve düzen içerisinde devam eden bir melodi mevcuttur.

Tarih boyunca da, insanların hayatında müzik hep var olup her şekilde de ondan yararlanılmıştır. Müzik, yapılan savaşlarda insana cesaret vermiş, onu yüreklendirmiştir; düğünlerde eğlendirmiş, ritüellerde insana eşlik etmiştir, kötü ruhları uzaklaştırıp onlardan arınırken de, tanrıya ya da yaratıcısına sesini duyururken de bir şekilde insanoğlunun yaşamında var olmuştur. Müziğin geçmişi, ortaya çıkış tarihi çok kez araştırılmış olsa da günümüze kadar kesin bir başlangıç tarihi ortaya koyulamamıştır.

Eski Çağ'da müzik, insanın ruhsalına yönelik inanç eksenli kullanımda daha yaygındır. İlkel kabilelerdeki inanışa göre her varlığın kendine ait bir sesi ve şarkısı vardı. İnsanın, tepki göstereceği o sesin ve şarkının büyücü tarafından bulunup içindeki kötü ruhları dışarı çıkarma yoluyla tedavi edileceği düşünülürdü. Hristiyanlıkta kilisenin ileri gelenleri müziği ruhsal hastalıklara karşı tedavi amaçlı kullanmışlardır. Türklerdeki şaman, kam gibi kişilerde olduğu gibi Hristiyanlıkta azizlerin de özel manevi güçlerinin olduğu düşünülürdü. Hristiyanlık anlayışı içinde de dinî hüviyetli müzik hastalıkların tedavisinde kullanılıyordu. (Güvenç, 1985, 3)

Ruh sağlığı alanında müziğin bilinen en eski kullanımı şamanlarla başlamıştır. Şaman kültüründe, ruhlarla temasa geçmek için organize edilen dini ayinlerin baş unsurları arasında müzik kullanımı yer almıştır. Bunun yanında, hastaları tedavi etmek için de müzikten faydalandıkları günümüze kadar gelen bilgiler arasındadır. Kam (Şamanizmdeki dini lider), müzikle tedavi için ayin yapacağı zaman özel hazırladığı cüppesini giyer, kutsal olan davulunu alır ve çalarak kötü ruhları uzaklaştırmaya çalışır. Çoğu Türk topluluğunda da bu devam etmiştir.

Büyük Türk bilgini Farabi, günümüz müzikle tedavisine de büyük katkıları olan “musiki - ul - kebir” adlı eserinde, makamların insan ruhuna olan etkilerini şöyle sınıflandırmıştır: (Öztürk, Erseven ve Atik, 2017)

• Rast Makamı: İnsana neşe huzur verir.
• Rehavi Makamı: İnsana sonsuzluk fikri verir.
• Küçük Makamı: İnsana hüzün verir.
• Büzürk Makamı: İnsana korku verir.
• İsfehan Makamı: İnsana hareket kabiliyeti ve güven hissi verir.
• Neva Makamı: İnsana lezzet ve ferahlık verir.
• Uşşak Makamı: İnsana gülme hissi verir.
• Zirgüle Makamı: İnsana uyku verir.
• Saba Makamı: İnsana cesaret kuvvet verir.
• Buselik Makamı: İnsana kuvvet verir.
• Hüseyni Makamı: İnsana sessizlik ve rahatlık verir.
• Hicaz Makamı: İnsana alçak gönüllülük verir.

İlk dönem tarihinde Şamanlarla başlayan bu kullanım, Antik, Orta Çağ ve Batı medeniyetinde de etkisini göstermiştir. Mısır tarihinde de müziğin Türklerde olduğu gibi mistik yönüyle kullanımı hiyeroglif resimlerden anlaşılmaktadır. İslam medeniyetinde de kullanılan müziğin iyileştirici gücü Osmanlı ve Selçuklu döneminde de devamlılığını sağlamıştır. II. Dünya Savaşı sırasında yaralı askerlerin tedavisine devam edilen hastanelerde müzikli uygulamalar kullanılmıştır. Müziğin, hastaların iyileşme sürecindeki etkileri fark edildiğinde müzik tedavisinde uzmanların gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte günümüzde müzik terapi adı verilen sistematik bir disiplin alanı ortaya çıkmıştır.

Dünya Müzik Terapisi Federasyonu (WFMT) müzik terapiyi şu şekilde tanımlamaktadır:

“Müzik terapisi, bir müzik terapistinin bir hasta, danışan (client) veya grupla, onların fiziksel, duygusal, zihinsel, sosyal ve kognitif ihtiyaçlarına karşılık verebilmek adına iletişim, diyalog, öğrenim, mobilizasyon, ifade, organizasyon ve bunlarla ilişkili diğer terapötik amaçları gerçekleştirebilmek ve kolaylaştırmak amacıyla planlı bir terapötik ilişki sürecinde müzik ve/veya müzikal unsurları (ses, ritim, melodi ve armoni) kullanmasıdır.”

Bu terapi için gerekli eğitimleri almış olan terapistin önderliğinde hastanın ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olan müzik terapisi, rehabilitasyon, özel eğitim ve toplum için müziğin etkisini kullanan, kanıta dayalı tedavi edici bir yöntemdir ve duygusal, fiziksel, zihinsel veya motivasyonel desteğe ihtiyaç duyan herhangi bir kişinin duygusal, bilişsel, fiziksel ve sosyal ihtiyaçlarını ele alır.

Müzik seçimi danışanın sosyal geçmişini ilgilendiren önemli bir değişken ve faktör olduğundan bu seçim hastaya ya da hastanın yakınlarına sorarak bir değerlendirme süreci geçirir. Danışanın bireysel ihtiyaçlarını değerlendirdikten sonra da şarkı yazma, dans etme, şarkı söyleme veya müzik dinleme gibi çeşitli yöntemlerden uygun olan belirlenip seçilerek müzik terapi uygulanır. Bu terapiyi alacak danışanın müzik yeteneğinin olup olmaması gerekli olan bir öncül değildir. Fakat bazı durumlarda, hastanın müzisyen olması terapiyi zorlaştırabilir.

Müzik terapisi gelişim bozuklukları, bazı tıbbi durumlar, toplumsal düzeni sağlamak gibi durumlarda her yaştan insana yardımcı olmak için kullanılabilir. Örneğin alkol ve madde bağımlılığının tedavisi sırasında müzik terapisi kullanılması hem danışan kişi için hem de toplumda çıkacak olumsuzluklara karşı oldukça büyük fayda sağlar. Terapi sırasında danışan ve danışman arasındaki iletişim müzik yoluyla sağlanır. Bu terapiden alınacak sonuç danışan ve danışman arasında kurulan bağ ile oldukça ilgilidir.

Müzik terapisi aktif ve pasif olarak ikiye ayrılır olsa dahi, danışan, bu terapiyi alan birey, hiçbir zaman tamamen pasif değildir, olamaz. Çünkü pasif dinleme şeklinde yapılan uygulamalarda bile danışman bir şekilde olaya dahildir. Müziği dinlemek için bir çaba harcıyordur çaba harcamıyor olsa bile dinleyerek bir şekilde olaya dahil oluyor zaten.