Tengricilik veya Tengrizm

En eski Türk-Moğol inanışı sayılan ve unutulmaya yüz tuttu dediğimiz Tengricilik inancı gerçekten günümüzde unutuldu mu? Bu yazıda farkında olmadan yaptığımız çoğu geleneğin Tengricilik inancı ile bağdaştığını görebilirsiniz. Keyifli okumalar.

Tengri, bugün konuşulan Türkçedeki Tanrı sözcüğünün eski söyleniş şeklidir ve Orhun Yazıtları'ndaki çözülen ilk sözcük olup yazılışı "𐱅𐰭𐰼𐰃" şeklindedir. Tengricilik, Türk ve Moğol toplumlarının inandığı bir dindir. Tengricilik, Tengri'ye tapınmanın yanında Animizm ve Totemlikte inancın ana kısımlarını oluşturmaktadır. Bu inanışla göre Gök'ün ruhu (Tin) Tengri'dir.  Kişiler kendilerini gök ata Tengri, toprak ana Ötüken ve insanları koruyan atalarının tinleri arasında güvende hissedip onların tinlerine yalvarırdı. Aslında onlara göre ormanlar, gök ve su gibi objeler Tengri değildir. Bunlar sadece Tengri'nin yeryüzündeki varlığını simgeleyen unsurlardır.                  Göğün ve yer altının "yedi" katı olduğuna, her katta çeşitli tinlerin var olduğuna inanırlardı. Türkler bu inanış doğrultusunda doğaya içten içe kendilerini bağlı hissederlerdi. Doğaya ve inandıkları tinlere saygılı davranıp içsel olarak huzura ermek onların baş görevlerinden biridir. Bu saygı ve bağlılıkla kendi iç dünyalarını ve bağlı oldukları dış dünyayı dengede tutarak içsel huzura erişirler. Eğer bu denge, kötü tinlerin saldırısı veya doğal bir yıkımdan dolayı bozulursa, bir kamın (şaman) yardımı ya da Tengri'ye verilen bir adak ile yeniden düzene sokulması gerektiğine inanılırlardı. 

Bu inancın kalıntılarını günümüzde Moğollarda ve kimi şimdiye dek doğaya bağlı göçebe yaşam biçimi sürdüren Türk halklarında (Altay Türkleri, Çuvaşlar, Sahalarda) bulmak mümkündür. Günümüzde her ne kadar Tengricilik unutuldu eskisi kadar etkili değildir desek bile günümüze ulaşan çoğu gelenek bize Tengricilikten kalmaktadır. Örnek gösterecek olursak eğer olarak ağaca çaput bağlama gibi gelenekler ve Türkiye Türkçesindeki "Utançtan yedi kat yerin dibine girdim." deyimini gösterebiliriz. Yine ölen birisin ardından yapılan mevlid törenleri de Tengricilik dininden bugünkü Türklere geçmiş bir gelenektir. Yalnızca Müslüman Türklerde ve Müslüman Boşnaklarda mevlid okutulur. Müslüman Boşnaklar ise bu geleneği Osmanlı döneminde Müslüman Türklerden almıştır. Genel olarak dini ne olursa olsun tüm Türk uluslarında Tengri dönemi gelenekleri görmek mümkündür.

Tengricilikte ''Gökteki Kutsal Nesneler'' oldukça önemlidir. Bunlar Güneş, Ay, Ateş ve Su olarak dört kısıma ayrılır ve bunlar Tengri'nin gücünün simgeleridir. İnsanlar göğe bakıp yakararak ''Buyan'' adındaki güce sahip olduklarına inanırlar. Bu gücün en etkili olduğu dönemler ise Dolunayın bulunduğu geceler ve Yılın en uzun gününün yaşandığı ve gündüz ile gecenin eşit olduğu günlerdir. Bu günler ayrıca o inanıştaki bayram günleridir. 

Üç-Dünya Kozmolojisi de Tengricilikte karşımıza çıkan bir diğer önemli külttür. Gerçek alemin yanında bir "gök alemi, " bir de "yer altı alemi" vardır. Bunlar arasındaki tek bağlantı, dünyanın merkezinde duran "Dünyalar Ağacı"dır. Gök ve yer aleminin ayrı ayrı 7 katmanı oldduğuna inanırlar. Şamanlar bu alemlere yolculuk yapmak için trans haline geçmeleri ile bilinir. Bu alemlerin katlarında, aynı yeryüzündeki insanlar gibi bir hayat sürdüren varlıklar vardır. Onların da kendi saygı gösterdikleri ruhları ve şamanları vardır.  

Son olarak Türklerde önenmli bir yere sahip olan Atalar Kültü'nden bahsedeceğim. Atalar kültü, ölmüş olan kabile, klan büyüklerine, atalara saygı, tazim ve korkuyu ifade eden bir kavramdır. En eski Çin kaynakları, Doğu Türklerinin kendilerine kurban sunmak üzere her yıl atalarının mağara mezarlarını ziyaret etmek gibi bir geleneğe sahip olduklarını aktarır. Bu gelenekte mutlaka bir kurban adanırdı, bu bazen insan da olabilirdi. Olaya ritüel açıdan bakıldığında, bunun Tengri'ye adanan kurban ile eşdeğer bir anlamı olması gerekirdi bu yüzden bu denli önemli bir yerdedir. Bazı kaynaklar bu kurban töreni hakkındaki yanlışları savunsa da günümüze ulaşan belgelerde bu kurban ritüellerine ratlamak mümkündür.