Satranç Tarihine Bakış

Satrancın arkasındaki efsaneyi ve gerçek tarihini bu yazımda anlattım. Siz de dünyanın en eski oyunlarından biri olan ve tüm dünyada oynanan satrancın hikayesini merak ediyorsanız buyurun yazıma!

Mısır piramitlerindeki bulgular bize satrancın günümüzden 4000 yıl önce oynandığına dair deliller sunuyor. Daha önce, satrancın milattan sonraki yıllarda Çin veya İran’da doğduğu düşünülüyordu. Fakat, bugünkü Türkmenistan’da yapılan kazılarda burada yaşayan Kuşhan Türklerine ait ve MS 150 yılına ait olduğu saptanan satranç taşlarının bulunması, satrancın ilk defa Kuşhan Türkleri tarafından oynandığını ve onların Hindistan’a götürdüğü iddialarını gündeme getiriyor.

Oyunun icadına bakacak olursak bu konuda birkaç efsane mevcuttur. Bunlardan biri Sissa İbn Dahi, buğday tanesi efsanesidir. Gelin şimdi bu efsaneye bir bakalım. 

Efsaneye göre Hindistanlı Brahman Sissa bir oyun icat etmiştir. Yarısı siyah, yarısı beyaz olmak üzere toplamda 64 kareden oluşan bir tahta üzerinde taşları hareket ettirerek oynanan oyunun en önemli taşı kralmış. Brahman Sissa, sanskrit dilinde "4" demek olan (çatur) sözcüğüyle "kısım" anlamına gelen (anga) sözcüğünü birleştirerek yeni bulduğu savaş oyununun adını "Çaturanga" koymuş. Dönemin hükümdarı bu oyunu çok beğenmiş ve Sissa'ya büyük bir ödül vermek istemiş; ona altınlar, mücevherler ve evler teklif etmiş. Sissa önce hükümdarın sağlığından başka bir dileği olmadığını söylemiş ama hükümdarın ısrarı üzerine, oyun tahtasında bulunan ilk kareye tek bir buğday tanesi koyulmasını, diğer karelere de iki kat artacak şekilde buğday tanesi koyulmasını istemiştir. Yani ilk kareye bir tane, ikinci kareye iki tane, üçüncü kareye dört dördüncü kareye sekiz olmak üzere her karede iki katı artacak şekilde buğday tanesi istemiştir. İlk başlarda az sayıda tanecik olsa da 64. kareye yaklaşıldıkça hükümdar şok olmuş. 64. karede vezire verilmesi gereken buğday tanesinin sayısı yaklaşık olarak 18 kentrilyonu bulmuştur. Bu sayı hükümdarlığın ambarında bulunan buğdayın çok çok üzerindedir. Bütün Hindistan'ın buğdayları bile Sissa’nın isteğini karşılayamaz. Sissa öyle bir istekte bulunmuştur ki değil Hindistan'ın, bütün dünyanın buğdayı bile bu sayıyı karşılayamıyormuş. Böyle akıllıca bir istek o zamana kadar ne görülmüş ne de işitilmiştir. Bu yüzden hükümdar, Sissa’yı daha çok takdir etmiştir ve bulduğu bu savaş oyunu çaturangayı destekleyerek yayılmasına yardımcı olmuştur.

Efsaneyi öğrendiğimize göre biraz tarihi bulgulara değinelim: Satranç ile ilgili ilk yazılı belgeler, MS 3. ve 4. yüzyıllarda yaşamış Hint Hükümdarı II.Chandragupta zamanında yazılmış olan Sanskritçe metinlerde bulundu. Bu metinlerde oyunun ismi “Çaturanga” olarak geçiyordu. 600’lü yıllarda ise Hindistan’ın Pencap bölgesinde oyunun kurallarının son halini aldığı düşünülüyor ve aynı yüzyılda Çin’de satrancın “Sat-Rançu" ismiyle oynanmaya başlandığı yolunda iddialar da mevcut.

6. yüzyıldan beri satranç İran’da bilinmekteydi. Buradan 7. yüzyılda İtalya, Bizans İmparatorluğu, Rusya ve Endülüs Emevileri yoluyla oyun, 9. ve 11. yüzyıllar arasında Avrupa’nın diğer yerlerine yayılır. 15. yüzyılda oyunun kuralları belirleyici şekilde değişmiştir. Bu yüzyıldan sonra bugün oynanan modern satranca benziyordu. 15. yüzyıldan itibaren Avrupa’da soylular arasında popüler olan satranç burada “kraliyet oyunu” olarak anılıyordu. Arap ve Avrupa el yazması kitaplardan sonra İspanyol Lucena’nın ilk basılı satranç kitabında (1497) satrancın o zamanki yeni ve günümüzde de kabul edilen kuralları yer almaktaydı. İspanyol El Greco’nun (17. yüzyıl) ve Fransız Philidor’un (18. yüzyıl) da satranç kitapları bulunuyor.

Satrancın kuralları ve taşların dizilişleri zaman içinde çeşitli değişiklikler göstermiş olsa da 19. yüzyılda bugünkü son halini almıştır. Dünyada 19. yüzyılın ortalarından beri düzenli satranç turnuvaları yapılıyor. Günümüzde de satranç tüm dünyada popülerliğini koruyan büyük küçük, yediden yetmişe herkesin oynadığı bir oyundur.