Noel Baba mı Ayaz Ata mı? Türklerde Yeni Yıl Geleneği

Yeni yıl geliyorken hepimizin içini büyük bir coşku kaplıyor. Peki yeni yılın kültürümüzdeki yerini hiç merak ettiniz mi? Gelin hep birlikte inceleyelim.

Türk kültüründe yeni yıl 21 Aralık günü olarak kutlanmıştır. Milattan önceki dönemlerde bile yeni yıl kültürü görülmüş ve kutlamalar yapılmıştır. Bu özel güne Türk Kültürü’nde “Nardugan Bayramı” denmektedir. Farklı Türk topluluklarında bu gün farklı isimlerle de anılmaktadır. Bu isimlerden bazıları şunlardır: “Koyaş Tuğa”, “Nardugan”, “Mardugan”, “Raştua”, “Nartavan”, “Nartukan”, “Nardava”, “Nardvan”

Türk mitolojisinde yeni yıl kavramı önemli bir yer tutmaktadır. 21 Aralık gecesi gündüz ile gecenin savaştığı ve Güneş'in galip geldiğine inanılır. Güneşin kazanması ve sonraki zamanlarda daha çok görülecek olması Tanrı’nın insanlara hediyesi olarak algılanmıştır. Bu zafer sonrasında ilk dolunayda bu bayram kutlanmaya başlanmış ve bu bayram ‘Yeniden Doğuş’ olarak nitelendirilmiştir. 

Türkler kutlama öncesinde yeni kıyafetler giyer, evlerinde temizlik yaparlardı. Türklerde bu kutlama günü Tengri Ülgen’e sunulmak üzere hediyeler hazırlanır ve bölgenin en bilge kişisi, görkemli kıyafetleri ile törene eşlik ederdi. Bölgenin en yüksek tepesinde Akçam ağacı altında dualar edilir ve Tengri Ülgen’e bu hediyeler sunulurdu. Farklı Türk kültürlerinde bu bilge kişiye farklı isimler verilmiş olsa da genel olarak kanaat getirilen isim Ayaz Ata’dır. Ayaz Ata yaşlı olduğundan dolayı bu ritüellerde Ayaz Ata’ya torunu yaşında bir genç kız yardımcı olurdu. Bu törenin öncesinde kadınlar genelde koyun ya da keçi yününden bez parçaları ve ipler yapar ve tören esnasında Akçam ağacına hayat ağacı motiflerini hazırladıkları bezler ve iplerle işlerlerdi. Türklerde bu gelenek, İslamiyet sonrasında da önemli kişilerin ve evliyaların mezarlıklarının yakınlarındaki ağaçlara bez bağlanması şeklinde devam etmiştir.

Aynı zamanda Türk mitolojisinde Güneş'e ‘nar’ adı verilmiş ve ‘nar gibi kızardı’ ‘nar gibi yanıyor’ gibi tabirler de bu mitolojik söylemden türemiştir. Bahsedilen Nardugan Bayramı da Güneş’in doğuşu bayramıdır. Bu bayram günümüzde “Peynirçiçeği Gündoğan Gönüllüleri Derneği” ve “Bodrum Belediyesi” tarafından ortaklaşa, “Nardugan Kültür Etkinlikleri” adı altında 20 – 21 Aralık tarihlerinde bir kutlanmaktadır. Kültürümüzde de yer alan bu kutlamaların devam etmesi ve kültürümüzün devamlılığının sağlanması temennisi ile herkesin yeni yılını kutluyor ve yazımı burada sonlandırıyorum.