Kuzey Avrupa'nın İlk Kadın Matematik Profesörü: Sofya Kovalevskaya

Sofya Kovalevskaya, ilk büyük kadın Rus matematikçi olması ile bilinmektedir. Zamanın zorluklarının yıldıramadığı bir matematikçi olan Sofya Kovalevskaya’nın hayatını ve matematik alanındaki başarılı hikayesini gelin beraber inceleyelim!

15 Ocak 1850 yılında Moskova’da doğan Sofya Kovalevskaya, yaşadığı zamanda kadınların önüne konan her engele rağmen Kuzey Avrupa’da ilk kez profesörlük unvanı alan kadındır. Babası General Vasily Vasilyevich Korvin-Krukovsky, annesi ise Alman kökenli Yelizaveta Fedorovna Schubert’dir. Onun matematik macerası, odasının duvarlarını babasının matematik ders notlarının sayfaları ile kaplamasıyla başlamıştı. Küçük yaşlarından itibaren matematiğe olan ilgisinin destekçisi ise amcası Pyotr Vasilyevich Krukovsky olmuştur. Sofya’nın zamanla matematiğe olan bu fazla düşkünlüğünden babası rahatsız olmaya başlar. Daha sonrasında ise Sofya’nın üzerinde çalıştığı tüm kitapları çöpe atar.

Sofya babasına rağmen pes etmeyerek gizlice çalışmaya devam eder ve yeni kitaplar edinir. On dört yaşındayken okuduğu fizik kitabının optik bölümünü anlayabilmek için kendi kendine trigonometri öğrenir. Fizik kitabının yazarı ve aynı zamanda komşusu olan Profesör Tyrtov (Nikolai Nikanorovich Tyrtov), Sofya kitaba çalışırken onun yeteneklerini fark ederek etkilenir. Sofya’nın babası ile konuşur ve çalışmalarına devam etmesi için Sofya'nın babasını Sofya'yı St. Petersburg'daki okula göndermeye ikna eder.

O dönemde Rusya’da kız öğrencilerin üniversite eğitimi alma şansları yoktur ve bu yüzden Sofya eğitimini Rusya’da tamamlayamamıştır. En yakın üniversiteler İsviçre’deydi ama o dönemde genç, bekar kadınların yalnız seyahat etmelerine izin verilmiyordu. Yalnız seyahat edecek olan kadınların ise babasından veya kocasından yazılı izin alması gerekiyordu. Sofya’nın babası bu duruma izin vermediği için Sofya, Almanya’ya taşınmak üzere olan genç paleontoloji öğrencisi Vladimir Kovalevsky ile Eylül 1868’de 18 yaşındayken evlenir. Vladimir, ilerleyen zamanlarda Charles Darwin ile beraber çalışmasıyla ünlenecek yetenekli bir paleontologtur. Sofya ve eşi, daha sonrasında Rusya’dan göç ederek Heidelberg’e gittiler ancak kadınların üniversite eğitimi almasının burada da yasak olmasından dolayı Sofya yine bir hayal kırıklığı yaşar. Sofya, 1869 yılında büyük çabalar sonucunda Heidelberg Üniversitesindeki profesörlerin onayı ile derse girmeyi üniversite yetkililerine kabul ettirir. Böylece Hermann von Helmholtz, Gustav Kirchhoff ve Robert Bunsen gibi öğretmenlerden fizik ve matematik dersleri alır.

1870’de Sofya, Berlin Üniversitesinde dönemin ünlü matematikçisi Karl Weierstrass’ın yanında eğitim görmek istediğine karar vererek Berlin’e taşınır ancak yine kadın olarak üniversitede eğitim almasına izin verilmediğinden Weierstrass kendisine özel ders vermeye başlar. 1874’de doktora tezi olarak Göttingen Üniversitesine kısmi diferansiyel denklemler, Satürn halkalarının dinamikleri ve eliptik integraller üzerine üç makale sundu. Weierstrass’ın desteğiyle olağan sözlü sınavlardan muaf tutularak matematikte en iyi doktora derecesini kazandı. Bu sayede matematik alanında Avrupa’da doktora yapan ilk kadın matematikçi oldu. Kısmi diferansiyel denklemler üzerine yazdığı makale, Sofya’nın bilinen en yaygın Cauchy-Kovalevskaya teoremini içermektedir. Çeşitli başarılarına ve Weierstrass’ın tüm çabalarına rağmen Sofya cinsiyeti yüzünden üniversitede akademik kadro elde edemez. Altı yıl boyunca uğraşır ancak Sofya’ya sunulan en iyi teklif ilkokulda okuyan kız çocuklarına aritmetik öğretmek olur. Bundan dolayı Vladimir ile Rusya’ya ailesinin yanına dönmeye karar verirler. Sofya, matematik dergilerinde yazıları yayınlanırken diğer yandan edebi eserler kaleme almaktadır. Fyodor Dostoyevski’nin de bulunduğu sosyal bir çevrede büyüyen Sofya, Anton Çehov ve Dostoyevski gibi isimlerle yakın temas içindedir. Sofya eve döndükten kısa bir süre sonra babası beklenmedik bir şekilde ölür. 1878 yılında kızı Fufa dünyaya gelir ve neredeyse 2 yaşına geldiğinde Fufa’yı akrabalarının ve arkadaşlarının gözetimi altına alarak matematikteki çalışmalarına yeniden başlar. Eşi Vladimir, 1883’te kötüleşen ruh hâli dalganlanmaları ve hisse senedi dolandırıcılığındaki rolü nedeniyle yargılanma olasılığı ile karşı karşıya kalarak intihar eder. Aynı yıl, Sofya Weierstrass’ın öğrencisi olarak tanıdığı matematikçi Gösta Mittag-Leffler’in yardımıyla İsveç’teki Stockholm Üniversitesinde özel bir kadro elde etmeyi başarır. 1884’de Sofya, bir matematik dergisi olan Acta Mathematica’nın editörü olarak dünyadaki ilk kadın editör olur.

1888’de Fransız Bilim Akademisi tarafından Prix Bordin Ödülü için yapılan bir yarışmaya Sofya “Sabit Bir Cismin Sabit Bir Noktada Dönmesi Üzerine” adlı makalesi ile katıldı ve yarışmayı kazandı. Ödülün sahibinin adı açıklandığında akademi şaşkınlığa uğrar çünkü kazanan bir kadındır. Ödüle değer görülmesinin sebebi, çalışmanın matematiksel fiziğe sunduğu olağanüstü katkı olmuştur. Ayrıca bu başarısıyla Sofya, akademide kadın başarılarını göz ardı eden cinsiyetçi yaklaşıma karşı da zafer kazanmıştır. Pafnuty Lvovich Chebyshev ile hazırlamış olduğu Cauchy-Kovalevskaya Teoremi ile 1889 yılında bir ödül daha kazanır. Sonrasında da İsveç Bilimler İmparatorluk Akademisi üyesi seçilir. Bunu bir ödül ve Stockholm Üniversitesi'nde ömür boyu verilen profesör unvanı izledi. Akademi kurallarında değişiklikler ile Rusya Bilimler Akademisi'nin Sorumlu Üyesi yapıldı ancak kendisine Rusya'da hiçbir zaman profesörlük teklif edilmedi. Böylece Sofya, Rusya Bilimler Akademisi’ne seçilen ilk kadın olur.

1889'da Kovalevskaya, ölen kocasının uzak bir akrabası olan Maxim Kovalevsky'ye âşık oldu ancak işinden vazgeçerek onunla yaşayamayacağı için evlenmemekte ısrar etti. Yine de Maxim’i ziyaret edebilmek için sık sık Fransa’ya gidiyordu. Yaz boyunca onunla Fransa'da kaldı ve sık sık yaşadığı depresyonlardan birine girdi. Yazmaya geri döndü ve Fransa'dayken yazdığı otobiyografik “Çocukluğun Anıları” (1890) romanını bitirdi. Ardından Kovalevskaya, Maxim ile Nice'deki bir tatilden döndükten sonra 1891'de kırk bir yaşında zatürre ile komplike olan salgın grip sebebiyle hayatını kaybetti. Kariyeri boyunca matematik ve matematiksel fizik alanında on makalesi ve ayrıca birkaç edebi eseri yayınlandı.