Köleliğin Kaldırılmasında Bir Dönüm Noktası: Zong Olayı

Zong gemisi, 6 Eylül 1781’de Afrika'dan yola çıkmış 470 köle ve 17 mürettebatı taşıyan bir gemidir. Gemideki kölelerin hastalandıkları için denize atılmasıyla birlikte bu gemide tarihi bir olay yaşanır.

Zong Gemisi Olayı​​​​​​

 

Zong gemisinin sahipleri tek seferde daha çok köle taşıyıp daha çok para kazanabilmek için geminin kapasaitesinden daha fazla köle alırlar. Köleler, gemiye sığmaları için dipdibe yerleştirilirler. Bir süre sonra köleler arasında hastalanmalar başlar ve sıkışıklık sebebiyle hastalık hızla yayılır. Yetersiz yaşam koşulları ve bulaşıcı hastalıklardan dolayı birçok köle ölür veya iş göremez hale gelir. Bu durum, daha fazla kâr etmek için insanların canını hiçe sayan gemi kaptanını bir hayli üzer. Çünkü kıyıya vardığında elindeki hasta ve bakımsız köleler ona istediği parayı kazandıramayacaktır. Kaptanın aklına bir fikir gelir, bu fikir köleleri istifleyerek taşımaktan daha zalimcedir... Sigorta şirketinden kölelerin parasını alabilmek için bir bahane uydurur; gemide su kıtlığı baş gösterdiği için köleleri denize atmak zorunda kaldık. Bu düşüncesi ile 192 köleyi zincirler birbirlerine bağlayarak denize attırmıştır.

O döneme göre açık denizlerdeki gemilerde su sıkıntısı varsa kölelerin ayaklanmaması ve suyun mürettebat arasında paylaştırılması için kölelerin denize atılarak öldürülmesi yasaldı. Gemi kaptanı bu yasaya dayanarak kölelerin parasını sigorta şirketinden alabilirdi, aksi halde hasta köleleri satışa çıkarmak onun zararına olacaktı. Bu olaydan sonra gemi kaptanı ile sigorta şirketi arasında bir dava açılır. Sigorta şirketi elindeki verilere göre gemide yeterli miktarda su olduğunu iddia etmekte ve bu yüzden köleler için para ödemek istememektedir. Alt derece mahkemesi gemi kaptanının köleleri denize atmasının yasal olduğuna ve sigorta şirketinin zararı tazmnin etmesine karar verir. Daha sonra sigorta şirketi temyiz için davayı üst derece mahkemesine taşır. İşte olayın dönüm noktası bu mahkemede yaşanacaktır.

Davanın üst derece mahkemesine taşınması olayın yaşandığı ülke olan İngiltere'de büyük çalkantılara neden olur. Herkes mahkeme başkanı William Murray'ın kararını merak etmektedir. Eğer sigorta şirketinin lehine bir karar verilirse bu İngiltere'nin ekonomisinde oldukça önemli bir paya sahip olan köle ticareti işine zarar verecektir. Yüksek mahkeme başkanı Mansfield Kontu William kararını açıklar;

"Uzayan yolculuk sebebiyle içme suyu kıtlığı başlayınca mürettebatın ihtiyacını karşılamam için kölelerin denize atıldığı iddia ediliyor. Bu olay çok açık bir şekilde yasalarımıza uygundur. Ve sigorta şirketi bu zararı karşılamakla sorumludur."

Ancak Zong gemisinde yaşananlar bu şekilde olmamıştır. Kölelerin denize atılma sebebi su kaynaklarının azalması değildir. Elimizdeki kanıtlara göre gemi su takviyesi yapmadan sekiz limandan geçiyor. Bu veriye dayanarak kölelerin denize atılarak öldürülme sebebinin, kölelerin sıkışık yaşaması sonucu hastalanmaları olduğunu görüyoruz. Sıkışık bir şekilde taşınan köleler arasında salgın hastalık ortaya çıkacağı herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Bu hastalıklar da kölelerin mali değerini düşürdü bu yüzden denize atıldılar. Sigortadan tazminat alabilmek için canlıları denize atmak yasal değildir. Bu ne yasaldır ne de doğru bir uygulamadır. Sigorta şirketi tazminat ödemeyecektir der. Ve şu sözleri ekler: "Şahsi fikrim şudur ki kölelik müessesesi öyle aşağılık bir mertebededir ki bunun savunulacak bir yanı yoktur. Adalet yerini bulsun, gökler başımıza yıkılsa dahi!" 

Bu davada gemi sahibi ve kaptan cinayetten yargılanmamıştır, çünkü o dönem köleler insan değil alınıp satılabilen bir mal olarak görülüyordu. Ancak bu dava köleliğin kaldırılmasında önemli bir adım olmuştur. Bu davadan 52 yıl sonra, 1833 yılında İngiltere'de kölelik parlamento tarafından yasaklanır.

Konuya ilgi duyan okuyuculara bu konu hakkında güzel bir film önerim var : Belle, Amma Asante (2013)