Kant'ın Ödev Ahlakı Nedir?

Bu yazıda, Kant’ın kategorik emperatif kavramı basitçe; fillerimizin, neticesinden bağımsız bir şekilde nasıl uygun olması gerektiğini, Kant'ın ahlak felsefesinden yola çıkılarak anlatılmaya çalışılmıştır.

Kant'ın Ödev Ahlakı

Kant’ın kategorik emperatif kavramı basitçe; eylemlerimizin, sonucundan bağımsız bir şekilde ödeve uygun olması gerektiğidir. Buna ise şuradan varır. Ahlak felsefesinde emir tipi yargılar ikiye ayrılır: Koşullu emirler ve kategorik emperatif (buyruk). Koşullu emirlerin biçimi, x’i istiyorsan y’yi yap şeklindedir. Fakat bu görüşün bir problemi vardır. O da insanların isteklerinin ve eylemlerinin sonuçlarının birbiriyle çatışabileceği ve bu isteklerin öznel oldukları gerçeğidir. Bu da ahlakın her zaman öznel kalması ve evrensel bir ahlak yasasının mümkün olmaması demektir. Ayrıca insanlar ahlaki davranışlarda bulunurken genellikle duygularıyla hareket ederler. Kant bu görüşü “geliştirerek” evrenselleştirilebilme diye bir kavram ortaya atar. Evrensel ahlak yasası barındıran görüş, kategorik emperatiftir. Bu görüşün emir biçimi ise şudur: “X’i yap”.

Bu kategorik emperatif kavramı: Emir tipi ahlak önermelerin, herhangi bir koşula bağlanmadan sırf ahlaklı bir davranış diye ahlaklı bir davranışta bulunmamız gerektiğini söyler. Bu ödev ahlakı olarak da adlandırılır. Çünkü davranışta bulunurken sonucunda meydana gelecek olası sonuçları hesaplamak yerine, sonucu ne olursa olsun ödeve uygun olan davranışta bulunmalıyız. Ödeve uygun olması, bütün insanlarda ortak bulunan aklı kullanmak ile meydana gelir. Dolayısıyla akıl sahibi tüm insanlar için geçerlidir. Evrensel bir ahlak yasasıdır. Kant, bunu “Eylemin arkasındaki ilke evrensel bir yasa olarak her zaman herkes tarafından istenebileceği bir şekilde davranmalısın” (Felsefe Aracılığıyla Düşünme s.158) biçiminde ifade etmektedir. Bunu kategorik emperatif, ahlakın temel ilkesi olarak dile getirmiştir. Kant’ın ödev ahlakı felsefesinde temel bir noktadır. Örneğin, tramvay problemine Kant'ın ödev ahlakı bakış açısı ile bakarsak, düğmeye basıp bir kişiyi öldürmek ödev ahlakına uygun değildir. Her ne kadar düğmeye basmamız sonucunda beş kişi ölecek olsa da. Eylemin sonucu önemli değildir. Birini öldürmek ödev ahlakına uygun değildir.

 

 

Ödev Etiği

Kant’ın bu kategorik emperatif görüşü; Hristiyanlık, Yahudilik, İslam, Hinduizm ve Budizm gibi dinlerin kutsal metinlerde bir şekilde bahsi geçen, “kendine yapılmasını istemediğin şeye başkasına yapma” kuralı ile uyuşur görünmektedir. Ancak bu kural, diğer insanlara karşı sempati ve eşit muamele görme yönünde bir talep içerir. Fakat Kant’ın görüşünde ahlaki bir eylemin dayanağı sadece akıl olmalıdır. Bu da ahlaki hayatımızda duygunun hiçbir rol oynamasına izin vermeme gibi bir uç noktaya götürür bizi. Fakat bu sağduyuya pek uygun görünmemektedir. Kant’ın ödev ahlakının eleştirilebilecek önemli bir kısmıdır bu.

Kant, bir eylemin ahlaki bakımdan doğru veya yanlış olduğunu belirleyen şeyin, onun biçimi olduğunu ileri sürer. Ahlaka bu yaklaşım tarzına deontolojik yaklaşım tarzı denir. İlk bakışta, bu yaklaşım tarzının beraberinde getirmiş olduğu, ahlak ilkelerinin evrensel ve tarafsız olarak uygulanması gerektiği düşüncesi cazip gelse de bu yaklaşım tarzının, eylemleri değerlendirmede, sonuçların önemini neredeyse yok sayması gibi çok zayıf bir yanı vardır.

Kant’ın kategorik emperatif kavramı daha çok biçimseldir. Bize ödevimizin biçimi, yani kategorik emperatife uygun davranmamız gerektiğini söylenir. Fakat ahlakın içeriği, ödevin gerçekten ne olduğu hakkında bir şey söylemez. Neyi ödev olarak görmeliyiz? Bir eylemde iki farklı ödev çatışıyorsa hangisini seçmeliyiz? Örneğin masum bir insanı ölümden kurtarabilmenin yolunun yalan söylemek olduğunu farz edelim. Hangi ödev ahlakına uymalıyız? Masum bir insanı ölmekten kurtarma ödevine mi, yoksa yalan söylememe ödevine mi? Bunlar Kant’ın kategorik emperatif kavramının eleştirilebilecek başka önemli kısımlarıdır.

Kant Kimdir?

Immanuel Kant'ın ödev ahlakından bahsettikten sonra "Immanuel Kant Kimdir?" sorusunu da kısaca açıklığa kavuşturmak isteriz. 22 Nisan 1724 tarihinde Doğu Prusya'da dünyaya gelen Immanuel Kant, düşünceleri ve felsefi görüşleri ile Alman felsefesine yön vermiştir. Küçük yaşlarda annesini, üniversite eğitimi gördüğü yıllarda da babasını kaybetmiştir. Kolej yıllarında Latince, filoloji, matematik, mantık ve teoloji eğitimi aldıktan sonra Konigsberg Üniversitesi'nde Teoloji alanında yüksek öğrenim görmüştür. Aynı üniversitede doktor ünvanını kazandıktan sonra farklı alanlarda dersler vermeye de başlamıştır. Başlarda fizik ve astronomi alanlarında yazılar yazan Kant, 1781 yılında felsefe alanındaki ilk eserini yazmıştır. 12 Şubat 1804'te ise kendinden sonraki felsefe dönemine önemli izler bırakarak hayatını kaybetmiştir.

Immanuel Kant Etkilendiği Kişi

Immanuel Kant, düşüncelerini birçok filozofun görüşünden etkilenerek ve bilimi temel alarak geliştirmiştir. Üniversite öğrenimi sırasında matematik ve felsefe alanınlarına özel bir ilgi duyan Kant, rasyonalizmin savunucularından matematikçi ve filozof Leibniz ile Leibniz felsefesinin büyük bir savunucusu olan Wolff'tan etkilenmiştir. Sonraki yıllarda, Hume'un kuşkuculuğu ve Rousseau etkisiyle aklı ön planda tutan eleştirel felsefesini geliştirmiştir. Descrates'ın rasyonelizminden ve Hume'un emprizminden etkilenerek kendine ait bilgi kuramını geliştirmiş ve ödev ahlakı felsefesi üzerine büyük etkiler uyandıran düşüncelerini ortaya koymuştur. Ayrıca, bilginin sınırı ve kesin bilgi konularındaki görüşlerini Locke ve Berkeley'den etkilenerek geliştirmiştir. Kendinden sonraki felsefecileri de önemli ölçüde etkilemiş ve Immanuel Kant'ın düşünceleri halen tartışılmaya devam etmektedir.

 

Kaynakça:

Chris Horner-Emrys Westacott, Felsefe Aracılığıyla Düşünme, Phoenix Yayınları, 5. Baskı, 2018