İbn Sina ve Uçan Adam Teorisi

Bir bedenin olmasaydı da sen kendi varlığını bilebilir miydin? Ya da bedeninin yapabileceklerinden habersiz, bir hiçlikte süzülürken kendi varlığını algılayabilir miydin? Merak ediyorsan İbn Sina’nın beden ve ruha dair Uçan Adam Teorisi yazımda!

Daha çok hekim kimliği ile tanınan İbn Sina, aynı zamanda İslam Meşşai Okulu'nun büyük bir sistemci filozofuydu. Buhara yakınlarındaki Efşene köyünde doğan İbn Sina, Hemedan’da vefat etmiştir. Çeşitli yerlerde 981-1037 yılları arasında yaşayan İbn Sina’nın öğrencisi Cüzcani, onun biyografisini yazmıştır. Batı’da Avicenna, İslam aleminde ise eş-Şeyhü’r-Reis (hocaların hocası) lakabı ile anılan İbn Sina pek çok eser kaleme almıştır. En çok bilinen tıbbi eseri el-Kânûn fî’t-Tıbb iken felsefe ve mantığa dair en meşhur eseri ise Kitâbu’ş-Şifâ’dır. İbn Sina'nın tıp kitabı, Avrupa’da tıp fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Felsefe alanında ise kendisinden önceki birikimi sistemleştirmesi sebebiyle önemli bir figür konumuna gelmiştir. İbn Sina; Aristoteles, Farabi, Kindi gibi filozoflardan etkilenerek onların fikirlerini kendi fikirleri ile harmanlayarak bilgi, ahlak, metafizik vb. pek çok felsefe disiplinine katkıda bulunmuştur.

En önemli İslam filozoflarından olan İbn Sina, sistemci bir filozoftur. Sistemci filozoflar tek bir felsefe alanına dair değil, tüm felsefi alanlara dair yazarlar ve bunlar arasında bir bütünlük oluştururlar. İbn Sina da ruh (nefis) ve beden hakkındaki teorisini; bilgi, ahlak, metafizik gibi teoriler ile kesişecek şekilde geliştirmiştir. Bu da onu başarılı bir sistemci filozof yapmaktadır. Beden ve ruh hakkında farklı düşüncelere sahip olan filozofların yanında İbn Sina düalisttir. Bedenin varlığının yanında ruhu da kabul eder ve ona göre en önemli parça ruh/nefistir. Aynı zamanda bu en önemli parçanın bedenden bağımsız olarak var olabileceğini savunur. Bu özellikleri ile ruh aslında bir bedene yerleşmeden önce de vardır, bedende olmadığında da varlığını sürdürecektir. Buradan ruhun ölümsüzlüğü fikrine de sahip olduğu bilinmektedir. Tüm bu fikirleri temele alan İbn Sina, insanın en önemli parçası olarak gördüğü ruhu bilebilmeye, onun varlığını kanıtlamaya dair bir teori geliştirmiştir.

Uçan Adam Teorisi, İbn Sina’nın beden ve ruha dair teorisidir. Ona göre beden; kemikler, kaslar, yağlar vb. den oluşmaktadır. Ruh ise insanın ‘’ben’’ dediği şeydir. Ruh parçalanmaz, bölünmez ve dağılmaz. İnsanı, ‘’bir kimse’’ hâline getiren ve bedeni ayakta tutan şey ruhtur. Peki, insan bu ruhun varlığını nasıl bilebilir? İşte bu noktada İbn Sina’nın Uçan Adam Teorisi, üzerine düşünülecek bir kapı aralıyor.

Bu teorinin temelinde kendisini bir ‘’hiçlik’’ içinde uçarken hayal eden bir adam yer almakta. Orada kendisinden başka hiçbir şeyin olmadığı bir hiçlik. Bu adamın ne bir anısı ne bir deneyimi ne de bir bilgisi var. Bu adamın bedeninin gözleri, kolları, kulakları var ama bunları deneyimleyemiyor çünkü bir hiçlik içerisinde ve hafızasında herhangi bir veri bulunmuyor. Beş duyusunu tecrübe edebilecek organları olmasına rağmen bunları tecrübe edemiyor, onlar hakkında bir bilgisi yok ve hatta kendine ait olduğunu bile bilmiyor. Uçan Adam bu noktada varlığını bilebildiği tek şeyin kendi varlığı olduğunu fark ediyor.

Bu adam, hiçbir şeyin olmadığı, kendi bedeninin varlığını dahi tecrübe edemediği, hakkında bilgi sahibi olmadığı o yerde kendi varlığını ve ruhunun var olduğunu biliyor. Uçan Adam’ın bunu bilmesi, bedeni ile ilgili değildir çünkü bahsedilen hiçlikte Uçan Adam'ın bedeni olsa dahi şartlar sebebiyle bunu bilemiyordu. Bilebildiği tek şey ruhu ve dolayısıyla kendi varlığıydı. Bu düşünce egzersizi ile İbn Sina,ruhun varlığının sonradan, deneyimle elde edilen (a posteriori) bir bilgi olmadığı sonucuna varmıştır. Ona göre bu bilgi, doğuştan sahip olunan ve deneyle elde edilmeyen (a priori) bir bilgidir. 

İbn Sina, günümüzde tıp alanına yaptığı katkılar ile bilinse de felsefe alanındaki çalışmaları da oldukça önem taşımaktadır. İbn Sina, ruh ve bedenin birbirinden ayrı iki unsur olduğunu savunmuştur ve bu düşüncesini Uçan Adam Teorisi ile ifade etmiştir.