Helenistik Felsefe Ekolü: Stoacılık

Stoacı felsefe anlayışı erdem etiğinin kurucu yaklaşımlarından biridir. Roma ve Yunan dünyasında gelişen Stoa felsefesi, Zenon tarafından açılan felsefe okulu ile birçok taraftar oluşturmuştur. Gelin hep birlikte Stoacı felsefe anlayışının detaylarına inelim!

Antik Yunan filozofu Kıbrıslı Zenon tarafından kurulan bir felsefe okulu olan stoacılık; M.Ö. 3. yüzyılda başlayıp Roma imparatoru Marcus Aurelius’un ölümüne kadar devam ederek 5 asır boyunca aktif olarak devamlılığını sürdürmüştür. Stoacılık da diğer felsefe okulları gibi önemli bir yere sahiptir. Yunanca’da ‘direklere dayanmış açık dehliz’ anlamına gelen ‘Stoa’ kelimesi, kurucusu olan Zenon tarafından derslerini Atina’da Poikile meydanında böyle bir dehlizde yer alan galerisinde vermesi sebebiyle bu felsefe okuluna verilmiştir. Stoacılık felsefe tarihinde uzun bir dönemi kapsaması dolayısı ile o dönemde Roma İmparatorluğu’nda bu felsefeyi benimseyen birçok kitleye sahip olmuştur. Hristiyanlığa önemli etkileri olan bu felsefe aynı zamanda geçmişten günümüze birçok filozofa da tesir edebilmiştir.

Stoa Okulu Nedir?

Antik Yunan kültürünün okullarından biri olan Stoa Okulu, Kıbrıslı Zenon tarafından M.Ö. 300 tarihinde Atina’da kurulmuştur. Zenon kendi okulunu kurmadan önce Ksenokrates’in Platon Akademisi’nde, Epikuros’un kendi öğretisinde, Krates’in Kinizim anlayışında ve Stilpon’un Megara felsefesinde öğrenci olarak yer almıştır.  Atina’da Poikile’de resimlerle süslü direkli galeride 40 yıl boyunca derslerini vermiştir. Stoa okulunun önemli temsilcileri Zenon, Kleantes, Khrysippos, Panaitios, Poseidonios, Cicero, Seneca, Epiktetos, Marcus Aurelius’tur.

Stoacılık Felsefesi Neyi Savunur?

Stoalılara göre felsefenin işlevi iyi yaşamı kişiye kazandırmasıdır. Bu doğrultuda stoacı felsefe; sade bir hayat sürmeyi, sağduyuyu, insancıl davranışı ve erdemli olmayı vaat eder. Stoacı felsefeye göre insan, konuşma ve düşünme gibi yetenekleri doğuştan değil sonradan yaşadığı deneyimlerle öğrenir. Bu bağlamda insan zihni doğduğunda ‘tabula rasa’ terimi ile ifade edilir. Bu terim ‘boş levha’ anlamına gelmektedir ve insanın çevresinden kazandığı deneyimler, edindiği duyumlar ve beceriler bu levha üzerine düşerek işlenir ve iz bırakır. Doğru düşünme ilkesine dayanan Stoacılık, iyi davranmanın doğru düşünmek ile mümkün olduğunu ifade eder. Stoacılık’a göre en üstün iyi ise erdemdir. Erdem, doğa ile uyumlu yaşanarak olabilir ve doğayla uyumlu yaşamak, doğanın bilgisini doğru bir şekilde edinerek mümkündür. İyinin bilimi ahlak, doğanın bilimi fizik ve bilginin ölçütü ise mantıktır. Tüm bunlar birbiriyle bağlantılı olarak görevini ifa eder. Bu bağlamda Zenon, felsefe konularını ilk kez fizik, ahlak ve mantık olarak üçe ayırmıştır. Bazı Stoalılar da bu hususta Zenon’un yöntemini izlemiştir.

Stoacı Felsefenin Bölümleri

Seneca ve Epiktetos’a göre mantık; hakikati bulma ve yanlışı ortadan kaldırma sanatıdır. Mantık eğitimi, iyi ve mutlu bir yaşam için gereklidir. Onlara göre bu gereklilik, varlıklarla ilgili hakikatlere ulaşma yöntemidir. Stoacı okul buradan yola çıkarak mantığı bir iskelet sistemine benzetmişlerdir. İskelet sistemi vücudun bütünlüğü ve düzenini sağlarken nasıl bir işlev gerçekleştiriyorsa mantık da hayatı mutlu kılacak yaşantının elde edilmesinde ve korunmasında aynı işlevi yerine getiriyordur. Stoacılık felsefesine göre mantık bir erdemdir ve mutluluğun temelini oluşturur. Stoacı felsefenin ikinci bölümünü fizik oluşturur. Stoacı felsefenin fiziğe olan bakış açısı; hayatın temel amacı olan mutluluğa erişmek için evrenin incelenmesi ve sırlarının elde edilmesi gerekir. Bu tarz bir bilgi fizik ile sağlanabilir. Üçüncü bölüm olan ahlak; doğaya uygun yaşamakla mümkündür. Doğaya uygun yaşam, erdeme uygun yaşam anlamına gelir.

Stoacı felsefe, bir tür yaşam kılavuzu kabul edilerek günümüzde de oldukça ilgi çeken bir felsefedir. Stoa öğretisi bununla birlikte var oluşundan günümüze kadar farklı kitleleri, sanatçıları ve devlet adamlarını etkileyerek yöntemlerinden istifade edilmiştir.