Cebir İlminin Babası: Harezmi

Tarih boyunca birçok matematikçi, insanlığa sayısız katkıda bulunmuştur. Bu matematikçilerin birçoğu günümüzde de anılmaktadır. Bu yazıda ise cebir ilminin babası olarak günümüze adını taşıyan Harezmi'yi ele alacağım. Keyifli okumalar.

Çok erken bir dönemde, Mezopotamya'da temelleri atılan matematik ilmi, Orta Çağ'a gelindiğinde İslam aleminde altın çağını yaşamıştır. Matematik ilminin o dönemde bu kadar önemli görülmesindeki en önemli faktör, geometrik şekiller ve hesaplamalarına hayatın her alanında ihtiyaç duyulmasıdır. Özellikle geometrik şekillerin camilerde, duvarları süslemek amacıyla evlerde, mekteplerde, saraylarda, kervanlarda kullanılması sebebiyle matematikte gelişmeler yaşanmıştır. Hayatın her alanına yavaş yavaş tesir eden bu ilim, o dönemde İslam topraklarında da cebir ilminin doğmasına vesile olmuştur. Bu dönemde Horasan'da doğan bir alim, kendini matematiğe adayacak ve bilime yaptığı katkılarla dünyaya adını duyuracaktır. Bu kişi Muhammed b. Musa el-Harİzmi'dir.
                                           

Tam adıyla Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. Kendisi matematik, gök bilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Farslı bilim insanıdır. Harezmi, İslam medeniyetinin en parlak beyinlerinden birisidir. Ömrünün büyük bir kısmını Bağdat'ta geçirmiş ve ilme ilk adımlarını bu bölgede atmıştır. En önemli çalışmalarını da bu dönemde, Abbasi halifesi Me'mun döneminde yapmıştır. O dönemin en donanımlı bilim ve ilim akademisi olan Beytül Hikme'de birçok ünlü alim ile birlikte çalışmış ve onlardan ders almıştır. Daha sonra ise Bağdat'tan Hindistan'a giden bilim heyetinin başkanlığını yapmıştır.

Harezmi, yaşamı boyunca beş temel disiplinde faaliyet göstermiştir. Hint rakamlarını incelemiş, astronomi tabloları yapmış, bilinen en eski geometri tablolarını düzenlemiştir. Bunların yanında Halife Me'mun'un kendisini görevlendirdiği bir coğrafya ansiklopedisi hazırlama işini de belli alimlerle iş birliği yaparak tamamlamıştır. Bu çalışmalar sonucu ortaya çıkan Kitabü'ül-coğrafya eseri, şehirlerin ve belirli bazı bölgelerin koordinatlarını içermektedir. Ayrıca bu eserde coğrafi alanlar yedi bölgede anlatılmış; şehirlerin, dağların, nehirlerin adları tek tek not alınmıştır. 

Matematikçi olmasının yanında iyi bir gök bilimci olan Harizmi; astronomi çalışmalarını başlatmış, bu çalışmalarda Hint rakamlarını kullanmıştır. Bu rakamlar ilerleyen dönemlerde kendisi tarafından geliştirilecek ve Batı'da Arap rakamları olarak bilinecektir. Bu gelişme ile birlikte Avrupa'da kullanılan Roma rakamlarının sınırlılığı yüzünden gelişmeyen matematik çalışmalarını bu teknik ile Kitabü'ül-Hisabi'l-Hindi eserinde anlatmıştır. Bu eser XII. yüzyılda Gerad de Gremone tarafından Latinceye çevrilmiştir.

Kitabü'l-Muhtasar fi Hisabi'l-Cebbr ve'l-Mukabele adlı eserinde cebir kelimesini kullanarak cebir ilmini bağımsız bir konuma getirmiştir. Bu eserle birlikte Harezmi artık "Cebirin Babası" olarak tarihe geçmiştir çünkü cebir kelimesini ilk defa kullanan ve denklemlerin çözümlerini sistematik yöntemlerle geliştiren ilk bilim insanı olmuştur. Harezmi bu eserde ayrıca ikinci dereceden denklemlerin çözümlerini sınıflandırmış ve tam kareye tamamlamak için geometrik yöntemler kullanmıştır. 

Harezmi, yaptığı sayısız çalışmalar ile Yunan ve Hint matematiğini inceleyerek onu geliştirmiş ve en üst düzeye taşımayı amaçlamıştır. Harezmi'nin günümüze ulaşan bu çalışmaları, Batı matematiğinin gelişmesinde büyük bir etkiye sahip olmuştur.