Barok Sanatının Güçlü Kadını: Artemisia Gentileschi

Artemisia Gentileschi, ün ve özgürlüğe ulaşmak için yaşadığı toplumdaki bütün kuralları yıkan, eserleriyle ölümsüzlüğe ulaşan ve barok dönemin ilk büyük kadın ressamlarından biridir.

Artemisia Gentileschi, sanat tarihinin en güçlü kadın ressamlarından biri olmasının yanı sıra, karanlık atmosferiyle bilinen Barok Sanatının en önemli ressamlarından da biridir. Toskanalı ressam Orazio Gentileschi ve Prudentia Montone’nin en büyük çocukları olan Artemisia Gentileschi, 1593 yılında Roma’da dünyaya gelmiştir. Küçük yaşlarda babasının atölyesinde çalışmaya başlamıştır. Kadın olduğu için sanat okuluna kabul edilmemiştir. Kadın modellerin kullanılmasının yasak olması nedeniyle kendisini model olarak kullanmıştır. Mitoloji ve insan motifli dini konuları nü modeller kullanarak tuvaline işlemiştir. 16 yaşında iken ise babasının atölyesinin en başarılı ressamı olmuştur ve babasının siparişlerini tamamlamaya başlamıştır.

Caravaggistlerin en önemlilerinden olan Artemisia, aynı zamanda Floransa’da yer alan Accademia di Arte del Disengo’ya kabul edilen ilk kadın ressamdır. 1611 yılında babası Orazio, kızının resimsel perspektif uygulamalarını öğrenmesi için dönemin en önemli ressamlarından olan, ama aynı zamanda cinayet ve ensest gibi suçlamaların yöneltilmiş olduğu, Agostino Tassi’yi tutmuştur. Bu süreçte Tassi’nin tecavüzüne uğrayan Artemisia, Tassi tarafından evlilik vaatleriyle kandırılmış ve cinsel istismara uğramaya devam etmiştir. Dokuz ay sonra durumu öğrenen Orazio, Tassi’ye tecavüz suçlaması ile dava açmıştır. Bu dava yedi ay sürmüş, Artemisia iffetsizlikle suçlanmış, defalarca aşağılanmış ve mahkeme kararı ile suçlamalarından vazgeçmesi için işkence görmüştür. Tassi’nin aldığı tek ceza dava sonunda Roma’dan sürülmek olmuştur. Artemisa, erkek ressamlardan farklı bir bakış açısına sahip olduğunu bütün eserlerinde hissettirir. Resimlerindeki kadın kahramanlarını erotik, çaresiz, kurban edilmiş değil; boyun eğmeyen, kararlı ve güçlü gösterir. Hayatı dikkate alındığında, yaşadığı travmatik olaylara ve cinsiyetinden ötürü uğradığı ayrımcılıklara rağmen sanattan kopmadığını, döneminin en güçlü sanatçılarından biri olmak için çabalayıp bunu başardığını görebiliyoruz. 

Artemisia, eserlerinde kadının bu ağır travma karşısındaki ruh halini en doğru ve gerçek haliyle resmedebilmiştir. Artemisia, birçok erkek ressamın yaptığı gibi kişiliksiz et yığınlarının ve bön bakışlı cinsellik araçlarının odak alındığı, en ciddi ve ürkütücü konuların bile erotik çağrışımlar uyandıracak kompozisyonlarla işlendiği resimler yerine her halinden güç ve kararlılık yayılan kadınları, yaşamlarının önemli dönüm noktalarında gösteren tablolar yaptı. Kendisine cinsel saldırıda bulunanları öldüren cinsel saldırı kurbanlarını ve düşmanlarıyla uzlaşmaktansa onurunu kurtarmak için intihar eden kadınları da bolca işledi. Barok’un zıtlık prensibine uygun olarak eserlerinde yoğun duygusal anlatımları karşıt duygularla yansıtan sanatçı, Caravaggio’nun izinde, natüralizmi duygusal drama ile bütünleştirerek karakterlerini resmetmiştir.

Barok dönem resim sanatında, ışık yine dramatizmi artırmak amacıyla kullanılmıştır. Artemisia’nın eserlerinde de ışık adeta tablodan akar vaziyette ele alınarak bu etki vurgulanmıştır. Sanatındaki yetkinliği ile kendi döneminden itibaren dikkat çekmiş olan Artemisia Gentileschi, yaşamış olduğu olaylar başta olmak üzere tüm yaşamını yapmış olduğu eserlere yansıtmış ve eserlerinde yer alan kadın figürlerini güçlü, ne yaptığını bilen kahramanlar olarak betimlemiştir. Gentileschi'nin çoğu tablosunda merkez karakterler kadınlardan oluşmaktadır. Bunlar arasında sadece güçlü kadınlar değil, kutsal kadın betimlemeleri de sıkça kullanılmıştır. Barok resim sanatının yakaladığı dinamizmin sebeplerinden biri olan kalabalık figür grupları, Gentileschi’nin eserlerinde daha az görülmektedir. Sanatçı, dinamizmi, koyu karanlık arka planların karşıtı olarak yer verdiği kırılmalara uğrayan ışık, canlı pastel tonları, dalgalanan kumaşlar ve yoğun ifadesel anlatımlarla sağlamıştır. 

Artemisia Gentileschi tarafından yapılmış eserler arasından, Suzanna ve Yaşlılar, Judith’in Holofernes’i Öldürmesi, Magdalene’nin Dönüşümü, Meryem ile Çocuk ve Davut ile Bat-Şeva eserleri birden fazla resmedilmiştir. Mitolojik konulu eserlerinde ise cüretkâr bir anlatım sağlayan sanatçı, eserlerinde erotik unsurlara yer vermiştir. 17. yüzyıl şartlarında bir kadının böylesi figürler çizmesi, onun cesaretinin yansımasıdır. 

Barok dönem, sanatta artık kadınların da söz sahibi olduğu bir döneme geçilmesi açısından çok önemlidir. Bunu sağlayan en önemli etken ise bazı erkek sanatçıların, kızlarına özel dersler vermeye başlamasıdır. Babalarının atölyelerinde veya evlerinde eğitim alarak sanat hayatına adım atan kadınlar, toplum tarafından kabul edilmekte zorlansalar da eserler vermeye devam etmişlerdir. Sanatsal mücadeleleri sonucunda toplum ve sanat çevreleri tarafından kabul edilmiş olan kadın sanatçıların arasında Artemisia Gentileschi, yaşamış olduğu zorluklarla da ön plana çıkmıştır. Sanatındaki bu başarıları ile Floransa Akademisi’ne kabul edilen ilk kadın ressam olan Artemisia Gentileschi, eserlerindeki yetkinliği ve cesaretiyle yaşadığı çağda da oldukça önemli bir konuma yükselmiştir. Bu başarıları eşliğinde Gentileschi, etkisini sadece kendi döneminde değil günümüzde de gösteren bir sanatçı olmuştur. Kadın-erkek eşitliği ve kadınların hakları ile ilgili olan her konuda sembol olan Artemisia Gentileschi, pek çok kitap, şiir ve filme de konu olmuştur.