Kitap İncelemesi: José Saramago - Körlük

José Saramago'nun Nobel Edebiyat Ödülü almasını sağlayan Körlük romanı, insanlığın çevresel olaylara yaklaşımını bir körlük salgını sonucu karantinaya alınan insanlar üzerinden anlatmaktadır. Gelin birlikte bu romanı inceleyelim!

José Saramago'nun Körlük romanı, bilinmeyen bir ülkenin bilinmeyen bir şehrinde bir kişinin kör olması ile başlayan ve daha sonrasında bulaşıcı hastalık olarak salgın boyutuna ulaşan körlüğü temel alıyor. İlk vaka trafikte kırmızı ışıkta bekleyen bir adamın ansızın gözlerinin görmemesi ile başlıyor. Adamın doktora gitmesine rağmen doktorlar bu körlüğün sebebini bulamıyor. Sebebini bulamadıkları gibi farklı yerlerde fakat benzer şekillerde tüm şehir görme yetisini kaybetmeye başlıyor. Salgının daha fazla yayılmasını engellemek adına ise bu salgının taşıyıcıları karantinaya alınıyor. Aslında her şey bu karantina sonrası olayların iç yüzünü göstermesi ile başlıyor. 

Konusu gereği romanda salgın olarak yayılmaya başlayan körlük ele alınıyor ama Jose Saramago’nun yaşadığı dönem de göz önünde bulundurulduğunda insanların deneyimledikleri körlüğün, fizyolojik körlüğün aksine metaforik olarak toplumsal körlüğü temsil ettiği görülmektedir. Ayrıca bahsedilen körlüğün dilden dile dolaşan bir karanlığı temsil etmemesi, beyaz bir körlük olarak yansıtılması esasında bu körlüğün yaşanılan dönemdeki aydınlanmanın; içten içe toplumsal çürümeye yol açan ahlaksızlıklara, hırsızlıklara, onursuzluklara karşı bir aydınlanmanın temsili olduğunu göstermektedir. 

Yazar, kitapta nokta ve virgül dışında hiçbir noktalama işareti kullanmamayı tercih etmiş. Bu durum aslında kitabın okunuşunu zorlaştırsa da okurun olay örgüsünün içine hapsomasını, karakterlerin yanındaymış gibi hissetmesini de sağlıyor. Ayrıca yazar, karakterlere isim vermek yerine onlara özel tasvirler kullanarak karakterleri tanıtıyor. Bu şekilde yazarın isimlerin birer yanılsama olduğunu, asıl odaklanılması gereken noktanın evrensel bir ‘insan’ tanımı olması gerektiğini vurgulamak istediği görülüyor. Olay örgüsünü ele almaya devam etmek gerekirse asıl olaylar akıl hastanesindeki karantina sürecinde başlıyor. Akıl hastanesine alınan ilk yedi kişiden yalnızca bir kişinin, doktorun karısının, gözleri görüyor ancak kocası ile kalabilmek için görmediğini iddia ederek o da karantinaya giriyor. Akıl hastanesinde gitgide çoğalan kalabalık ve zamanla artan insani ihtiyaçlar işleri içinden çıkılmaz bir hâl almaya doğru sürüklüyor. Kör olmalarına karşın karantinadakilerin yeni sosyal düzene ayak uydurmaya çalışma isteği sonucu küçük topluluklarda karakterlerin statülerine göre oluşan güç dengeleri, karantinaya yeni kişiler katıldıkça değişiyor. İnsanlar içinde bulundukları durum sonucu oldukça kötü davranışlarda bulunuyor. Tek gören kişi olarak doktorun karısı herkese yardımcı olmaya çalışsa da insani ihtiyaçlar onu da zamanla bütünlüğün iyiliğinden tamamı ile uzaklaştırıyor. 

Tüm karantina sürecinde birbirine tutunarak hayatta kalmayı başarmış ilk yedi kişi olay akışında umut da yeşertir. Bu karakterler, insanlığın içindeki iyilik ve umudun asla kaybolmadığını gösterir. İnsanlık karanlığa hapsolduğunda bile fedakârlık, dayanışma ve sevgi gibi insana özgü nitelikleri sergiler, sonunda şiddete karşı kendi tepkilerini ortaya koyarak mevcut düzeni değiştirmek için adım atarlar. Bu amaçla dışarı adım attıklarında körlüğün tüm şehre hâkim olduğu gerçeğiyle yüzleşirler. Her şey böylece başladığı gibi sona erer. Trafikte ansızın kör olan adam yine ansızın görmeye başlar ve sırayla diğerleri de görme yetilerini geri kazanırlar. Artık gören gözlerin karşısında yıkılmış bir toplum, mahvedilmiş bir şehir ve tekrar oluşturulması zor olan bir medeniyet vardır.

Bu romanda yazar, körlüğü anlatırken aslında insanların etraflarındaki kötü olaylara olan kayıtsızlığını eleştirmektedir. Toplumsal düzenler, isimler, suçlar, güçler ve körlükler değişse bile her düzen defalarca yıkılıp tekrar inşa edilecek ancak insanların kayıtsızlığının devamı durumunda benzer olaylar tekrarlanmaya devam edecektir.