Ekonomiye Giriş: Enflasyon ve Türleri

Enflasyon kavramı günlük yaşantımızda sıkça karşımıza çıkar. Peki bu enflasyon dediğimiz şey nedir ve nasıl oluşur? Enflasyon oranı düşünce fiyatlarda da bir düşüş yaşanır mı? Tüm bu soruların cevaplarını içeriğimde bulabilirsiniz. Keyifli okumalar!

Enflasyon denilince, kulaktan dolma bilgilerle edindiğimiz “pahalılaşma” kavramı aklımıza gelir. Peki bu ne kadar doğru? Sizlere en basit tanımıyla enflasyon olgusunu anlatacağım. Kitabi tanımını öğrenmek gerekirse enflasyon, bir ekonomide belirli bir dönemde fiyatlar genel düzeyinde yaşanan sürekli artışa verilen isimdir. İyi de nasıl? Gelin anlatayım.

Öncelikle temel yaşam ihtiyaçlarından oluşan bir sepeti düşünün. Bu sepetteki ürünler TÜİK tarafından hazırlanıyor ve gerekli görülürse de ekleme çıkarma yöntemiyle güncellenebiliyor. Bu sepetteki ürünlerin fiyatlarında, belirli bir dönemde sürekli olarak artış olması enflasyon ile açıklanır. Tek bir ürünün fiyatının artması enflasyon değildir. Fiyatlar genel düzeyi yükseldiğinde daha az mal ve hizmet satın alabiliriz. Sonuç olarak enflasyon, paranın satın alma gücünü azaltır.

ENFLASYON ORANININ AZALMASI FİYATLARA NEDEN YANSIMAZ?

Haberlerde bunu sıklıkla duyarız. Enflasyon oranı azalır fakat markete gittiğimizde fiyatlarda herhangi bir değişiklik olmadığını görürüz. Aslında bunun sebebi de oldukça basit. Burada bahsi geçen şey fiyatlardaki düşmeyi değil, enflasyon artış oranındaki düşmeyi anlatmaktadır. Örneğin bir ekonomide enflasyon oranının %10’dan %5 oranına indiğini düşünelim. Enflasyon kavramı hakkında bilgimiz yoksa meydana gelen bu düşüşün fiyatlara yansıyacağını düşünebiliriz fakat durum öyle değil. Enflasyon oranının düşmesi, fiyatlar genel düzeyindeki artış hızının düşmesini ifade eder ve bu da fiyatlara hemen yansımaz.

ENFLASYONUN NEDENLERİ

• Talep Enflasyonu: Bir ekonomide belirli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin toplam talebi karşılayamama durumudur. Toplam talep üretilen mal ve hizmetlerden daha fazla olursa fiyatlar artış eğilimine girebilir. Tüketicilerde enflasyonun ileriki zamanlarda daha da artacağı düşüncesine hâkimse, gelecekte almayı planladıkları malları bugünden alarak stok yapma yoluna gidebilirler. Bu da önce talebi, daha sonra da fiyatları arttırır. Genişletici para politikalarının uygulandığı dönemlerde de talep kaynaklı enflasyon yaşanabilir. Arzın artan talebe uyum sağlayamadığı durumlarda fiyatların artması kaçınılmazdır.
• Arz (Maliyet) Enflasyonu: Adından da anlaşılacağı gibi, bir ekonomide mal ve hizmet üretimi için gerekli olan girdilerin fiyatında yaşanan artış, üreteceğimiz mal ve hizmetin fiyatına da yansıyacaktır.  Bu durum yurt dışı kaynaklı da yaşanabilir. Örneğin ithal ettiğimiz ürünlerin fiyatında bir artış yaşanırsa bu durum ister istemez fiyatlara yansıyacaktır.

FİYATLARIN ARTIŞ HIZINA GÖRE ENFLASYON TÜRLERİ

• Ilımlı Enflasyon: Fiyatlar genel seviyesindeki artış yıllık olarak tek haneli rakamlarla karşımıza çıkar. Enflasyon oranının tek haneli olması istenilen bir durumdur ve tüketicilerin ulusal paraya karşı güveni vardır. Hatta ılımlı enflasyon döneminde borç alınıp verilmesi de normal karşılanır.
• Yüksek Enflasyon: Fiyatlar genel seviyesindeki artış yıllık olarak 2-3 haneli rakamlarla karşımıza çıkar. Tüketicilerin ulusal paraya güveni kalmamıştır ve bu dönemde borç vermek tercih edilmez. Çünkü verdiğimiz borcu geri aldığımızda enflasyon karşısında değeri düşmüş olacaktır.
• Hiperenflasyon: Fiyatlar genel seviyesindeki artış gün içerisinde bile değişebilmektedir. Fiyat artışları aylık olarak %50’ye ulaştığında hiperenflasyon söz konusu olur. Bu dönemde tüketiciler, borçların geri ödenmesinde ulusal para yerine yabancı parayı tercih eder. Bu sayede enflasyonun yıkıcı etkilerinden korunmayı hedeflerler. Hiperenflasyonu daha iyi anlamak için sepet örneğini kullanabiliriz. Bir yere para dolu bir sepet bıraktığımızı ve 1 saat sonra tekrar gelip o sepeti alacağımızı düşünün. Tekrar oraya geldiğimizde bıraktığımız paraların orda olduğunu fakat sepetin alındığını düşünelim. İşte hiperenflasyon döneminde para bu kadar değersizdir.