Heinz Dilemması ve Ahlaki Gelişim Evreleri

Vagon İkilemi (Trolley Dilemma) gibi ahlaki açıdan insanı derin düşünmeye sevk eden ikilemleri seviyorsan Kohlberg’in Heinz Dilemması da hoşuna gidecektir. Heinz Dilemması ve Heinz Dilemması'nın temsil ettiği ahlaki düşünceler ile ilgili detaylar yazımda!

25 Ekim 1927 tarihinde ABD New York’ta dünyaya gelen Lawrence Kohlberg, Chicago Üniversitesi’nde Psikoloji bölümünü bir yıl içerisinde tamamlamıştır ve daha çok ahlaki gelişim ile ilgili çalışmaları ile tanınmış bir psikologdur. Piaget’nin çalışmalarına dair olan ilgisi, onu Ahlaki Gelişim üzerine çalışmaya ve araştırmaya teşvik etmiştir. Heinz Dilemması da bu çalışmalarından biridir.

Heinz Dilemması (Heinz İkilemi)

Heinz, kanserin bir çeşidi sebebiyle ölüm döşeğinde yatan bir kadının eşidir. Bu kadını kurtarabilecek tek bir ilaç vardır. İlgili ilaç aynı kasabada bir eczacı tarafından üretilip satılmaktadır. İlacın yapımı oldukça pahalıdır. Buna ek olarak eczacı, ilacı maliyetinin on katına satmaktadır (200 dolar maliyetli ilacı 2000 dolara satmaktadır). İlacı temin edebilmek için uğraşan Heinz ancak ilacın fiyatının yarısı kadar para toplayabilmiştir. Bu durumda Heinz ilacı çalmalı mıdır, yoksa çalmamalı mıdır? Neden?

Heinz ve durumunu iyice okuduktan sonra seçiminizi ve nedeninizi seçmeniz gerekmektedir. Seçiminizi yaptıktan sonra hangi ahlaki aşamada yer aldığınızı tespit edip okuyabilirsiniz.

1- Heinz, ilacı çalmamalıdır çünkü çalma fiili sebebiyle alacağı ceza onu hapishaneye mahkûm edecektir ve bu da onun kötü biri olduğunu gösterir.

2- Heinz, ilacı çalmalıdır çünkü ilaç 200 dolar değerinde ve eczacının sattığı kadar pahalı değildir.

3- Heinz, ilacı çalmalıdır çünkü hapishaneye girmek durumunda kalsa dahi Heinz karısını kurtarırsa daha mutlu olur.

4- Heinz, ilacı çalmamalıdır çünkü hapishane kötü bir yerdir ve eşinin ölümünü bir hapishanede mahkûm olmaya tercih etmektedir.

5- Heinz, ilacı çalmalıdır çünkü karısının beklediği budur. Heinz’in iyi bir koca olması için bunu yapması gerekir.

6- Heinz, herhangi bir yasa ihlali yapmaksızın her şeyi denedi ve bu nedenle suçlu sayılmamalıdır. Çalmak kötüdür ve ilacı çalmamalıdır çünkü o bir suçlu değildir.

7- Heinz’in ilacı çalmaması gerekir çünkü kanunlar çalmayı yasaklamıştır. Çalmak yasa dışıdır.

8- Heinz, karısı için ilacı çalmalı ve işlediği suçu itiraf edip eczacıya borcunu ödemelidir. Suçlular kanunlara uymadan serbestçe dolaşamazlar, her fiilin bir getirisi vardır.

9- Heinz, ilacı çalmalıdır çünkü herkesin yasağa bağlı olmadan hayatını yaşama hakkı vardır.

10- Heinz, ilacı çalmamalıdır çünkü eczacı tazminat hakkına sahiptir. Karısı hasta olsa dahi yaptıkları haklı sayılmaz.

11- Heinz, ilacı çalmalıdır çünkü bir insanın hayatı, bir başkasının mülk hakkından daha önemlidir.

12- Heinz, ilacı çalmamalıdır çünkü o ilaca ihtiyacı olan yalnızca Heinz’in karısı değildir, başkasının da Heinz’in karısı kadar o ilaca ihtiyacı vardır ve onların hayatı da önemlidir.

Eğer 1'i ya da 2’yi seçtiyseniz: Gelenek Öncesi Düzey, İtaat ve Ceza Eğilim döneminde yer almaktasınız. Gelenek Öncesi Düzey düşüncesine sahip kişilerde dışsal kurallara bağlılık görülmektedir. İtaat ve Ceza eğiliminde otoriteye uyulduğu ve cezadan kaçınıldığı görülür. Fiilin ardında yatan sebepten çok sonucunda ortaya çıkan duruma göre iyi ya da kötü yargısına varılır.

Eğer 3 ya da 4’ü seçtiyseniz: Gelenek Öncesi Düzey, Saf Çıkarcı Eğilim döneminde yer almaktasınız. Saf Çıkarcı Eğilim düşüncesini benimseyen bireyler için yalnızca bireysel istek ve ihtiyaçlar önemlidir. Başkalarının ihtiyaç ve isteklerinin farkında olsalar dahi kendi çıkarları daha ön plandadır.

Eğer 5'i ya da 6’yı seçtiyseniz: Geleneksel Düzey, İyi Çocuk Eğilimi döneminde yer almaktasınız. Geleneksel Düzey'de yer alan bireylerde toplumsal düzenin normlarına bağlılık ve onlara uyma isteği görülür. İyi Çocuk Eğilimi düşüncesinde ise bireyin ait olduğu grubun kurallarına uyduğu ve başkaları tarafından onaylanma ihtiyacı içerisinde olduğu görülmektedir.

Eğer 7 ya da 8’i seçtiyseniz: Geleneksel Düzey, Kanun ve Düzen Eğilimi döneminde yer almaktasınız. Kanun ve Düzen Eğilimi döneminde yer alan bireylerde ait olunan grubun normları yerine toplumsal değer ve normlar yerleşmiştir. Bu değer ve normlara uymak oldukça önemlidir. Uymayan kişiler hoş karşılanmazlar.

Eğer 9 ya da 10’u seçtiyseniz: Gelenek Sonrası Düzey, Sosyal Anlaşma döneminde yer almaktasınız. Gelenek Sonrası Düzey'de bireyler, ahlaki ilkelerini herhangi bir otoriteye bağlı olmaksızın seçerler. Sosyal Anlaşma döneminde yer alan bireylerin toplumsal değer ve normların çeşitlilik göstermesi sebebiyle bunlara uymadıkları ve temel hak ve özgürlüklere dayalı olarak oluşturulan yasalara uyma eğiliminde oldukları görülür.

Eğer 11 ya da 12’yi seçtiyseniz: Gelenek Sonrası Düzey, Evrensel Ahlak İlkesi döneminde yer almaktasınız. Evrensel Ahlak İlkesi düşüncesine sahip bireylerin ise kendi ahlak ilkelerini insan hakları, adalet, eşitlik vb. soyut değerler ekseninde kendilerinin oluşturdukları ve bunlara uygun davrandıkları görülür. Kohlberg'e göre bireyin ahlaki gelişiminin zirvesi bu noktadır.

Görüldüğü gibi Kohlberg, Heinz’in durumu üzerinden Ahlaki Gelişim Evreleri'ni oluşturmuştur. Kohlberg, bu evreleri sınıflandırırken bireylerin seçimlerinin altında yatan sebeplere göre bir sınıflandırma yapmıştır. Her şeyin yalnızca siyah ve beyazdan ibaret olmadığı günlük yaşamda da bireylerin davranışlarının ahlaki davranışlar olup olmadığı hakkında herkesin farklı görüşleri bulunmaktadır. Bunun sebebi de Kohlberg’in evrelerinde de açıklandığı üzere her bireyin birbirinden farklı düzeylerde ahlaki gelişim evresinde yer alması ve ilgili fiili gerçekleştirmek ya da gerçekleştirmemek için birbirlerinden farklı nedenlere sahip olmalarıdır.