Zamanı Durdurmak: Stopped-Clock İllusion

Hayatımızda belki bir defa belki de birkaç defa karşılaştığımız olaylardan bir tanesi de durmuş saat illüzyonudur. Bazen analog bir saate baktığımızda saatin saniye çubuğu bir an için durmuş gibi gözükür. Bir saniyeden epey fazla bir şekilde durduğuna eminsinizdir. İşte bu olay nedir? Bakalım!

Yukarıda da belirttiğimiz gibi saniye çubuğu durur. Bu kısa duraklamadan hemen sonra saat normal işleyişine devam eder. Aslında bu normal bir deneyimdir ve tanımlanmış bir adı dahi vardır. "Stopped-clock illusion" yani "Durmuş Saat İllüzyonu." Bu ve türevi yanılsamalar zamanın algılanması kadar temel bir deneyimin dahi beyinlerimiz tarafından inşa edildiğini ve bunun daha çok deneyimlerimizden şekillendiğini ortaya koyuyor. 

Nasıl Gerçekleşiyor?

Gözlerinizi bir noktadan diğerine hareket ettirmek hızlı ve refleksif gerçekleşen bir olaydır. Bu bağlamda gözlerimizi hızla hareket ettirdiğimizde görsel deneyimde anlık bir boşluk oluşabilmektedir. Kollarımızı uzatıp gözlerimizi iki işaret parmağımızın arasında hareket ettirerek bu durumu deneyimleyebiliriz. Gözlerinizi soldan sağa doğru kaydırdığınızda neredeyse algılanamayacak kadar kısa bir süre görüntü boşluğu yaşanabilmektedir. Gözlerimizi hareket ettirdiğimizde retinamızda her şey konum değiştirir ve biz hareket ettikçe görsel korteksimiz de çevremizdekilerin etkileşimli bir haritasını oluşturur ve günceller. Beynimiz de altüst olmamak için bu haritayı kullanarak ne göreceğimizi önceden tahmin eder, etmeye çalışır.

İskoçyalı sinirbilimci Amelia Hunt durmuş saat illüzyonu olarak adlandırılan bu durumun; beynimizin göreceğimiz şeyi, bizim gerçekten görmemizden önce tahmin etmesinden kaynaklandığını söylemektedir. Bundan dolayı, saate baktığımızda beynimiz saatin neye benzeyeceğini önceden tahmin etmiş oluyor. Bakışımız saate ulaştığında, gerçek zamanın bir adım önünde olmuş oluyoruz. Bu kurama göre, beynimiz, duyularımız aracılığı ile dünya hakkında kesintisiz bir hikaye inşa etmeye çalışmaktadır. Hızlı ve refleksif göz hareketleri, bilgilerde bir kırılma yaratır. Beyin ise ne olması gerektiğini tahmin ederek bu boşluğu doldurmaktadır. 

Sadece Görsel Değil İşitsel Yanılsama da Olabilmektedir.

Bu yanılsama durumu işitme ile ilgili durumlarda da karşımıza çıkabilmektedir. Örneğin, cep telefonunuzu bir kulağınıza tuttuğunuzu ve telefonun çalmasını dinlediğinizi hayal edin. Şimdi aynı şeyi diğer kulağınızla yapın. Bunu birkaç kez yaparsanız, kulaklarınızı değiştirdikten hemen sonra bir sonraki zil sesinden önceki duraklamanın alışılmadık derecede uzun geldiğini fark edeceksiniz. Bu da yine aynı etkiden kaynaklanmaktadır. Ancak bu kez beyin görme boşluğundan ziyade işitmedeki bir boşluğu doldurmaya çalışmaktadır.

Uzun lafın kısası; beyin söz konusu olduğunda her saniye aynı geçmiyor. Gerçekte olan her şeyi gördüğümüzü sanıyoruz ancak beynimiz bazılarını bizim için yaratmakla meşgul oluyor.

Tekrar kelimelerde bulaşana dek, sağlıkla kalın!