Yapılandırılmış Duygu Teorisi ve Özlem

Beynimiz duyguları tahmin edebilir mi? Peki özlem duygusunu tahmin edebileceği durumlar olabilir mi? Buyrun yazımıza geçelim ve bir teoriden yola çıkarak özlem duygusunun derinlerine inelim!

Yapılandırılmış duygu teorisi, duygu deneyimini ve algısını açıklayan psikoloji alanında kıdemli profesör Lisa Feldman Barrett tarafından ortaya atılan bir teoridir. Teoride insanların duygularının beyin tarafından tahmin edildiğinden bahsedilir. Teoriyi daha anlaşılır kılmak için bir örnekten bahsetmek istiyorum:"Eğer bir kişinin beyni bir yılanın varlığını ve bir yılanla karşılaşıldığında ortaya çıkacak hoş olmayan etkiyi tahmin ederse, beyin kategorize edebilir ve bir "korku" deneyimi inşa edebilir." Yani duygularımız beyin tarafından bu şekilde oluşturulabilir. Bu duygular korku, öfke vb. olabilir. Peki sizce özlem duygusu bu şekilde beyin tarafından inşa edilebilir mi? Öncelikle bu sorunun cevabına geçmeden, özlem ne demek bunu bilmek gerekir diye düşünüyorum. Eski bir Türkçe sözcük olan özlem; bir kimseyi, bir yeri veya bir şeyi görme, ona kavuşma isteği, hasret, tahassür anlamına gelir. Kökü özdür ve öz temel anlam olarak kendi, ruh ve benlik demektir. Türk yazar ve şair olan Oruç Aruoba "Uzak" adlı kitabında özlemden şu şekilde bahseder:

Özlem, sonsuz varlığın hiç olmamış yokluğudur; ya da sonu gelmeyen hiçliğin hep olacak varlığı…

Özlem duygusu herkes için nasıl farklı tanımlara sahipse sorunun cevabı da hepimiz için farklılık gösterebilir fakat aynı olan tek bir şey vardır. O da bir gün bu duyguyu yaşama ihtimalimizdir. Peki yaşamayı engelleyebilir miyiz? Bu uyumak istemediğimizde gözlerimizi ne kadar açık tutmaya çalışsak da kapanmasına engel olamamamıza benzer. Sabah kalktığımızda uykuya nasıl yenik düştüğümüzü anlayamayız, aynı özleme karşı koyamadığımız gibi. Ayrıca sorumun cevabına gelecek olursam özlem; bir kişiye, kendine, özellikle bir yere veya hiç olmayan bir şeye duyulabilir ve bu yüzden özlem duygusunu beyin bazen tahmin edemeyebilir. Peki hiç kavuşulamayacak olan bir şeye veya kimseye özlem duyulabilir mi?
Portekizce'de yer alan ''saudade'' kelimesi bunu tam olarak açıklar aslında. Saudade, bir şeyin veya aşık olunan birinin yokluğunda hissedilen özlemi ifade eder. Özellikle özlenen bir şeye ya da kimseye kavuşulamayacağı anlamını içerir. Kavuşmaktan bahsedilince de Neşet Ertaş'ın:

Biz sevmekle yükümlüyüz. Kavuşmak mı? Onu Allah bilir.

sözleri hatırlanır. Yani özlem duyduğumuz kimseye veya bir şeye kavuşup kavuşamayacağımız bilinmez bir yoldur. Ama yolu yürümek yükümlülüktür der bir nevi.Sonuç olarak hayatımızda özlem duygusu vardır ve hep olacaktır. Belki beyin tarafından deneyimlerden oluşur belki de yaşadıklarımızın veya hiç yaşayamadıklarımızın sonucunda ama ne olursa olsun hissedileceği günü bekler. Aslında hissetmek değil de hep hissettiğini söylemenin zor olduğundan bahsedilir. Yani özlemek değil özledim diyebilmek daha zordur denilir. Peki siz özledim demenin hiç şu halini duydunuz mu? "Tô me manquer." Burada Fransızca kelime olan manquer, özlemek ve eksik olmak anlamlarına gelir. Yani seni özledim başka bir deyişle sen bende eksiksin demektir. Tekrar başka bir yazıda kavuşmak dileğiyle.