Yanlış Bilgi Neden Hızlı Yayılır?

Sosyal medyada gezinirken yanlış bilgiler önünüze su gibi akarken neden doğru bilgilere ulaşmak için çaba sarf ediyorsunuz? Neden bilginin doğruluğunu kanıtlamak için birkaç güvenilir kaynaktan teyit etmeniz gerekiyor? Buyurun yazıma!

Yanlış bilginin yayılmasının elbette birçok nedeni olabilmektedir. Ancak yanlış bilginin bu kadar hızlı ve çokça kişiye iletilmesi yani yayılımı psikolojik faktörlerden kaynaklıdır. Bu yazının konusu da bu konu özelinde, yani psikolojik etmenler üzerine olacaktır.

Yanlış Bilgilerin Hızlı Yayılmasının Psikolojik Sebepleri

Olumsuzluk Ön Yargısı (Negativity Bias): Bunu açıklamak için öncelikle evrimsel bir bakış açısı takınmamız gerekiyor. Evrimsel bir göz ile baktığımızda bu durum tehditlerin fırsatlara göre hayatta kalmamızda daha etkili olmasından ortaya çıkan zihinsel bir çarpıtma olarak karşımıza çıkmakta. Bu konuda yapılan araştırmalar ise insanların dünyayı anlamlandırıp anlarken olumsuzluklara daha fazla odaklanma eğiliminde olduğunu ispat etmiştir. Bunun en temel sebebi ise insanların olumsuz sonuçlardan ve deneyimlerden daha fazla şey öğrenmeye yatkın olmasıdır. Olumsuz durumlar, beynimiz hükmünde olumlu olaylardan daha büyük bir etkiye sahiptirler. Sonuç olarak bu durum da olumsuz bilginin daha fazla dikkat çekmesine yol açmakta ve bir geçerliliği olduğunun düşünülmesine sebep olmaktadır. Yapılan yine bir dizi araştırmalar bizlere olumsuz haberlerin doğru olarak algılanmasının daha muhtemel olduğunu kanıtlamaktadır.

Bilişsel Cimrilik (Cognitive Miser): Yukarıda örneğini verdiğimiz bakış açısı burada da kendini sürdürmekte ve insanoğlunun daha az zihinsel çaba sarf edecek şekilde evrimleşmesinin bir sonucunu bizlere göstermektedir. İnsan sorunlara dikkatli, yavaş çözümler yerine yeterli ve hızlı çözümler üretmek durumundadır. Bu tür bir zihinsel yapının nedeni, insanların birtakım çıkarımlarda ve yargılarda bulunurken daha basit ve kolay zihinsel kısa yolları kullanma eğilimine girmeleridir. 

Kendini Doğrulama Yanlılığı (Confirmation Bias): Kişinin önceki şahsi inançlarını veya varsayımlarını doğrulayacak ya da güçlendirecek bir biçimde uyumlu bilgi arama, tercih etme, hatırlama ve buna uymayan bilgiden kaçınma, yorumlama eğilimini tanımlayan bilişsel bir ön yargı durumudur. İnsan görüşlerini destekleyen bilgiyi seçtiğinde ve aksi bilgileri görmezden geldiğinde aslında bu ön yargıyı sergilemiş olmaktadır. Eleştirel düşünme becerileri artırılarak bu ön yargı yönetilebilir hale getirilmektedir.

Bilişsel Çelişki (Cognitive Dissonance): Bu ne yaman çelişki? Evet, bu kavram çelişkili fikirlere, inançlara ya da değerlere sahip olduğumuzda ortaya çıkan durumu ve kişilerin kendi kişisel inançlarıyla çelişen bilgilerle karşılaştığında yaşadığı olumsuz deneyimleri ifade etmek için kullanılır. Kısaca şöyle de denilebilir: Bilişsel çelişki durumu yaşadığımız olumsuz deneyimleri hafifletmek için güvenilir olan bilgileri reddetmeye neden olabilme durumudur. Bu teoriye göre iki düşünce birbiriyle psikolojik olarak tutarlı olmadığında, insanlar bilgileri tutarlı hale gelene kadar onları değiştirmek için ellerinden geleni yapabilmektedir. Bunun sebebi, çelişme durumunda yaşanılan tetiklenme sonucu bireylerin psikolojik olarak yaşadıkları rahatsızlık hissini çözmenin bir yolunu bulmaya çalışmasıdır.