Teknolojik Gelişmelerin Önemini Gösteren Bir Ortaklık: Madenciler ve Kanarya Kuşları

Bu yazıda, teknolojinin gelişmesinden önce kömür madenlerindeki karbonmonoksit ve metan gazlarını tespit etmek için kullanılan ilkel metodlar açıklanarak teknolojik gelişmelerin öneminin ve kanaryalar ile madencilerin kaderdaşlığının üzerinde durmak amaçlanmıştır.

---

---

GİRİŞ 

     Birbirinden bağımsız olduğunu düşündüğümüz iki kavramın arasında kuvvetli bir bağ olduğunu görmek bizi şaşırtır. Bu bağ -birazdan anlatacaklarımda göreceğiniz gibi- karanlık bir duygusal bağ ise, şaşırma duygusu yerini kasvet ve üzüntüye bırakır. Size madenciler ve kanarya kuşlarının kaderdaşlığını anlatmak istiyorum.

İlk Metot

     Zamanımız 1890´lı yıllar, mekanımız ise Britanya kömür ocakları. Maden içerisindeki zararlı gazların tespiti için kullanılan bir metot “öncü madenci” metodudur. Madencinin omuzlarına ıslak battaniye ve kafasındaki kaskete halihazırda yanan bir mum fitili sabitlenerek madene inmesi beklenir.             Eğer maden içerisinde kokusuz, renksiz ve zararlı gazlar bulunuyorsa, işçinin kafasındaki fitil gazla tepkimeye girer ve büyük bir patlama meydana gelir. Bu büyük patlama, öncü madencinin iş arkadaşları için bir sinyal, kendisi için ise bir son niteliğindedir. İş arkadaşları yeni bir madene yeni bir öncü madenci ile gitmeye koyulur. Bu metot kömürü fabrikasında işleyecek olan burjuvalar için yeterince insani olsa da, işin aksaması sebep gösterilerek tedavülden kaldırılmıştır.

İşte tam olarak bu noktada, insan vücudu, solunum sistemi ve gazların doğası hakkında araştırmalar yapan İskoç filozof ve doktor John Scott Haldane, kanaryaların solunum sistemlerinde, insan solunum sisteminden farklı bir bulgu saptadı.

Kanaryalar İşin İçine Dahil Oluyor

Bu araştırmayı ve varılan sonucu kısaca özetleyeyim: İnsan solunum sistemi, oksijeni alır ve karbondioksite çevirerek vücuttan dışarı verir. Bunu yaparken akciğerde şişme ve küçülme meydana gelir lakin ciğerlerin içinde her zaman hava kalır. Haldane, -en azından bu konuda- insan solunum sisteminin verimsiz olduğunu savunur. Kuşların solunum sisteminde ise, tıpkı bir körük sistemi gibi her an dolaşımı sağlayan “hava kesecikleri” vardır.

     Yukarıdaki fotoğrafta pembe renk ile gördüğünüz bölüm, işte bu bahsettiğimiz hava kesecikleridir. Arka hava keselerinden vücuda oksijen molekülleri alınır ve ciğerlere yollanır.Ciğerlerde oksijenli solunum gerçekleşir ve karbondioksit açığa çıkar. Ön hava kesecikleri bu karbondioksiti alır ve vücuttan dışarıya iletir. Bu sayede dolaşım sağlanmış olur.

     Bu hava keseciklerinin bizim ilgilendiğimiz özelliği ise, akciğerin şişmesine ve küçülmesine gerek kalmadan solunum yapmayı sağlamasıdır. Bu sayede kuşların akciğerinde hava molekülü kalmaz ve her an dolaşım sağlanır. Bu sebeptendir ki, havada bulunan zararlı gaz moleküllerini insanlara göre daha hızlı algılayabilirler. Bu konuda detaylı bilgi içeren videoya buradan ulaşabilirsiniz.

     İşte bu özelliklerinden dolayı, kanaryalar ve madenciler acı dolu tanışmasını gerçekleştirmek durumunda kaldı. Kanaryalar, bu araştırmalardan sonra yeni öncü madencilere dönüştüler. Kafesler içerisinde madenlere indirilerek, gaz tespiti amacı ile kullanıldılar ve madenciler ile kaderdaşıkları da işte böyle başladı.

     Neyse ki bu uygulama fazla sürmedi.Haldane, -aşağıda gördüğünüz- dairesel bir kapı, ızgara ve oksijen tüpünden oluşan bir kafes icat etti. Örneklerinden biri hala İngiltere Bilim Müzesi´nde bulunan bu kafes, kanaryaya madene indikten sonra hayata dönmesi için ikinci bir şans veriyor. Kuş zararlı gaza maruz kaldığında bayılıyor, o anda ızgara ve kapı kapatılıyor ve oksijen tüpü kafesin içine doğru aktif hale getiriliyor. 

 

     Bu örneklere baktığımızda teknolojinin önemini çok daha iyi anlıyoruz. Şu an gaz dedektörleri ile birlikte hiçbir canlı zarar görmeden karbonmonoksit ve metan gibi gazları tespit ederek iş güvenliğini sağlayabiliyoruz. Maalesef ki, zamanında madenlere zarara uğrattığımız işçileri ve kanaryaları geri getiremeyiz. Fakat bilim ve teknoloji ışığında tüm canlıları koruyacak bir dünya yaratabiliriz.

Okuduğunuz için teşekkürler, bilim ile kalın.