Sudaki Deney Öncüsü Neden Zebra Balıklarıdır?

Günümüzde canlıların insanlarla çok benzer organizmalar oldukları keşfedilmiştir. Bu yüzden yeni üretilen teknolojileri önce diğer canlılarda deneyerek insanlarda oluşacak tepkiler tahmin edilir. Genelde fare üzerinde yapılan bu deneyleri sularda ise genellikle zebra balığı üzerinde yapılıyor.

Günümüzde üzerinde deneye yapılacak canlıları da rastgele seçebilmeleri mümkün değildir. Belli kriterleri sağlamaları ve belli özellikleri barındırmaları gerekir. Günümüzde en çok üzerinde deney yapılan canlıları düşünecek olursak çoğumuzun aklına en önce fareler gelir. Su deneylerinde ise bu deneyler zebra balıklarının üzerinde yapılıyor. Deneyler ve araştırmalarda kullanılan bu canlılara ''model organizma'' adı veriliyor. Bir canlı model organizma olarak seçiliyorsa bu canlılının hızlı üremesi, gözlemlenmesinin kolay yapılabilmesi, bakımının kolay yapılabilmesi ve uygulanacak canlıya benzerliği gibi kriterler göz önünde bulundurulur. Kuşkusuz ki en çok kullanılan model organizmalar farelerdir.

Danio rerio olarak bilinen zebra balığı çok sık kullanılan bir model organizmadır. Suların deney öncüsü ve faresi olarak adlandırılan zebra balıkları neden model organizma olarak kullanılıyor hiç düşündünüz mü? Cevabınız hayır ise biraz beraber inceleyebiliriz.

1) Çok Dayanıklı ve Hızlı Üreyen Balıklar

Özellikle akvaryumla uğraşanların ve sevenlerin bileceği üzere, zebra balıkları oldukça dayanıklı balıklar arasındadır. Bu dayanıklılıklarından ötürü geniş bir coğrafyada yaşama alanına sahiptirler. Pakistan' dan Karnataka'ya kadar geniş bir yayılım alanları bulunduğu söyleniyor. Ayrıca üreme sezonlarının olmaması yani belirli bir zaman içerisini beklemek zorunda olmadıkları için bu durum onları model organizmada kulanılmak için daha avantajlı hale getiriyor. Tek seferde yüzlerce yumurta bırakabiliyorlar ve bu da nesilden nesile geçen kalıtsal özellikleri daha kolay gözlemleme fırsatı sağlıyor. Çok sayıda yumurta bırakmalarının yanında oluşan yavruların büyüme hızı da yüksek olduğundan bu durum ekstra bir artı olarak yansıyor. 3 ayda yetişkin seviyesine gelmiş oluyorlar.

2) Kolay Gözlemlenebilir Olma

Bir canlı model organizma olarak seçilecekse kolay gözlemlenebilir olması oldukça önemlidir. Yetişkin zebra balıkları genellikle sarı renk üstünde mavi çizgileri bulunan, yavruları ise şeffaf görünümlüdür. İç organlarla ilgili bir gözlem veya deney yapılacak bile olsa hayvanı öldürmeden daha embriyo aşamasındayken rahatça gözlem yapılabilir. Bu durum hızlı yumurtlamanın yanında nesilden nesile geçen genetik özellikleri daha embriyo aşamasındayken öğrenme fırsatı sunuyor.

3) İnsanlarla Olan Genetik Benzerlik

Bilim insanları model organizmaları seçerken genellikle aynı hayvanlar üzerinden gitmeye çalışırlar. Bu durum daha güvenilir sonuçlar ve daha doğru tahmin yapabilme olasılığı sağlar. Zebra balıklarını çok kullandıklarından dolayı genetik yapılarını çok iyi biliyorlar ve zebra balıklarının insanın genetiğiyle bu denli uyuşuyor olması bir diğer etken arasında yer alıyor. İnsan genetiği ile zebra balıklarının genetiği yaklaşık olarak %70 oranında benzerlik ortaya çıktığı söyleniyor. 

Günümüzde tıp alanında oldukça kullanılan zebra balıkları bulaşıcı hastalıklar, fizyolojik sorunlar, körlük, sağırlık, kas rahatsızlıkları gibi çalışmalarda da kullanılıyorlar. Tıp dünyasınıda büyük role sahip zebra balıklarına dair bu bilgileri öğrenmek beni oldukça şaşırttı. Umarım siz de okurken keyif almışsınızdır.