Paraidolia: Neden Her Yerde İnsan Yüzü Görürüz

Baktığınız her yerde siz de yüze benzer şekiller görüyorsanız, pareidoliadan muzdarip olabilirsiniz! Gelin bu yazımda pareidolianın derinliklerine inelim.

Pareidolia, beynimizin her şeyi başka bir nesneye benzetme eğilimini ortaya çıkartan psikolojik bir fenomen. Aslına bakarsak günlük hayatta farkında olsak da olmasak da hemen hemen hepimiz bu durumu oldukça sık yaşıyoruzdur. Misal bir priz yerinin bizler tarafından gülen yüz olarak algılanması, su birikintisi üzerinde dünya haritası görmek, bulutlara bakarak hayvan şekillerini yorumlamak gibi gibi. Bu durum genelde net olarak görülemeyen cisim veya yapıları daha önceden bilinen cisimlere benzetme şeklinde karşımıza çıkar. Pareidolia etkisini genellikle cisim veya görsellerde yüz varmış gibi algılatarak gösteriyor. Bazıları için kör ve muğlak bir tesadüf olarak sayılan bu durum bilinçli olarak yönlendirilmemiştir. Çünkü evrende her zaman tesadüfler vardır.

Özet olarak pareidolia dediğimiz şeyin beyinde hatalı anlam yükleme yani herhangi bir şeyi aslında olmayan bir şeye benzetmek desek pek de yanlış sayılmaz. Eğer siz de bulutlardaki şekilleri hayvanlara benzetmişseniz en az bir kere pareidolia olayını deneyimlemişsiniz demektir. Pareidolianın en çok bilinen örnekleri cisimler üzerinde insan yüzleri görmek diyebiliriz. Peki neden çoğunlukla insan yüzü? Çünkü beynimizin genel hatları insan yüzü görme eğiliminde özelleşmiş bir yapıya sahip.

 Aslına bakarsak benzettiğimiz cisimlerin insan yüzü ile alakası yok. Çünkü yusyuvarlak yüzlü, çizgi ağızlı, derisiz, kılsız yüz olmaz ancak beynimiz bu şekli gördüğü an yüz olarak algılıyor. Halbuki altı üstü geometrik bir şekil.

Bu, geçmiş dönemlerde insan yüzlerini ayırt edebilmek oldukça avantajlı bir durumdu. Bu durumu evrim, avantaj ve dezavantaj açısından ele alalım. Diyelim ki çalılar arasında bir leopar veyahut yılan görüyorsunuz. Fakat ikisinden birisi olup olmama ihtimali açısından emin değilsiniz. O halde kar-zarar ilişkisine bakalım. Evrimsel açıdan hangisi avantajlı olurdu: Çalıların arasından görülen şeylerin leopar veya yılan olma ihtimalini varsayan işleyici mekanizma mı yoksa ikisi de olmadığını varsayan mekanizma mı?

Elbette ki ilk seçenek, çünkü eğer o nesne bir leopar veya yılan değilse siz yine de kendinizi korumak açısından kapılmış olduğunuz panik ve korku ile savunma mekanizmasına geçeceksiniz. Yani, çalılar arasında gördüğünüz şey gerçekten leopar veya yılan var ise hayatta kalma şansınız artacak. Eğer ki o şey leopar veyahut yılansa ve siz bu ikisinin de olmadığını düşünürseniz ne yazık ki ölebilirsiniz. İşin özeti şu ki beynimiz evrimsel süreçte muğlak görüntüleri ve sesleri benzer veya tanıdık sesler olarak algılayabilecek bir şekilde evrimleşmiştir.