Neden Vazgeçemiyoruz? - Beynin Ödül Merkezi

Nasıl oluyor da tamamen doyduktan sonra bile en sevdiğimiz tatlıdan bir ısırık daha alabiliyoruz ? Neden bazı maddelerin tüketiminin önüne geçemiyoruz ? İşte burada devreye Beynimizin Ödül Mekanizması giriyor. Beynimizdeki bu ödül sistemi yaşamamız ve öğrenmemiz için gerekli olan bir mekanizmadır.

 

DiFeliceantonio ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada (2012) beynimizin neostriatum adındaki evrimsel olarak yeni bir bölgesi, beynin ödül sistemini içerdiğini gösteriyor.

Beynimizin ödül merkezini çoğu kişi bilmiyor hatta sinirbilim alanının bile bu bölge hakkında kafasında onlarca soru var... Ben bu yazımda sizelere bu konunun aydınlatılmış taraflarını en basit şekilde paylaşacağım.

Nedir bu beynin ödül merkezi ? 

---

Kısaca ne işe yaradığını size söyleyeyim: zevk ve motivasyon sistemimizin temel noktasıdır.

Beynin ödül merkezi, beynimizdeki  mezolimbik yolun bir parçasıdır. Mezolimbik yol, beynin dopamin ile harekete geçmesini sağlar. Buna ''Dopamin ödül yolu'' adı verilir.

Dopamin: insan vücudunda doğal olarak bulunan kimyasal bir maddedir ve vücuttan beyne sinyaller iletir. Kişinin duygusal tepkilerinin ve eylemlerinin kontrolünde önemli bir rol oynar.

Bu yoldan iletilen uyarılar kişinin yeme, içme, üreme gibi hayatta kalmak için gerekli olan faaliyetleri yerine getirirken zevk almasını sağlar.

 

Peki bu yola dahil olan beynin diğer bölümleri nelerdir ?

---

Ödül yolu beynin merkezindeki ventral tegmental alan adlı bir bölgeden başlıyor. Burada nöronlar sarsıcı bir haz verip kişinin çok iyi hissetmesine sebep olan dopamin nörotransmitterlerini(sinir hücreleri arasında iletimi sağlayan kimyasal maddeler) salgılıyor.

 Ödül yolu beynimizde hafıza davranışlarını kontrol eden diğer bölgeler ile de bağlantılır. Çünkü size zevk veren bu davranışı ileride tekrar meydana getireceğinizden emin olmak istiyor. 

Örneğin, bir pizzayı yemenin size iyi şeyler hissettirdiğini hatırlarsanız büyük ihtimalle o pizzayı tekrar yersiniz.

Tekrar, tekrar ve tekrar…

Her yediğinizde aynı çarpıcı hazzı hissedersiniz.

İşte beynimizin ödül yolu bu şekilde çalışıyor.

 

---

Nasıl Bağımlı Oluyoruz ? 

Maalesef ki zevk veren davranışı tekrar etmek bazen faydalı bir davranış olamayabiliyor.

Örneğin, bağımlılık yapan maddelerde kişinin tekrara düşmesinin sebebi alınan maddelerin ödül yolunu uyarıp o bölgede ki dopamin miktarını arttırmasıdır. Bunun sonucunda kişide yoğun bir ''uyuşmuşluk'' hissi meydan gelir.

Beyin dopamine yanıt veren hücrelerin sayısını azaltarak bu ani değişiklikleri telafi eder fakat bu telafi genelde iyi sonuçlar vermez çünkü bu durum kişinin bir dahaki seferde aynı uyuşmuşluk durumuna erişebilmesi için daha fazla madde kullanmasına sebep olur.

Bu duruma ''tolerans'' diyoruz.

Beyin bu maddelere uyum sağlamaya devam ederken, beynin hafızadan ve sorgulamadan sorumlu bölümleri görevlerini tam anlamıyla yerine getiremiyor çünkü yerleri değişiyor.

Bu istemsiz bağlantı da kişide madde bağımlılığına yol açıyor.

Ödül yolunu ve bu yolun beynin diğer bölümleri ile ilişkisini anlamak, bu döngüyü durdurmamız veya bağımlılık ile baş etmeye çaşlışan bireylere yardımcı olabilmememiz açısından büyük önem taşıyor.