Metamorfoz Nedir, Hangi Canlılarda Görülür?

Yavru hayvanların çoğu, ergin hale gelinceye dek çok farklı aşamalardan ve başkalaşımlardan geçmektedir. Bu bir dizi farklılaşma ve başkalaşım sürecine “metamorfoz” denilmektedir. Metamorfoz geçiren amfibilerden kurbağaların gelişimini incelemeye ne dersiniz?

Canlılar alemi geçmişten bugüne pek çok ilgi çekici üye ve oluşumlarla doludur. Tarih öncesi çağlardan bu yana bu alem hep bir değişim ve dönüşüm içinde olmuştur. Koşulların değişmesiyle birlikte yeni canlılar ortaya çıkmış ve koşullara uyum sağlayamayan canlılar yok olmuşlardır. Günümüzdeki yılanların atası titanoboa buna örnek verilebilir.

Bütün canlılar doğumdan erginliğe geçerken boyut olarak büyümekte ve beden oranları yani kütle\ hacim oranları değişmektedir. Bununla beraber görünüşlerinde de birtakım değişiklikler meydana gelmektedir. Kimi canlıların yavruları ve erginleri birbirine benzemekte iken kimilerinin çok farklı görünümlere sahip olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca şekil ve biçim değiştiren bu canlıların görevlerinin, yaşam şekillerinin adaptasyonlarının vb. durumlarının değiştiğini de söyleyebiliriz. Olgunlaşmamış formdaki yavruların erginliğe doğru değişerek gelişmesinin ve büyümesinin aşamalı olarak gerçekleştiği bu sürece “metamorfoz” diğer bir adıyla “başkalaşım” denilmektedir.

Metamorfozda hayvanın her aşamadaki görünümü bir öncekinden oldukça farklıdır. Tüm aşamalar nispeten hızlı gerçekleşmektedir. Çünkü her hayvanın yaşam süresi farklıdır ve metamorfoz süresi de buna uyumludur. Bu yazımda sizlere özellikle amfibilerden olan kurbağaların metamorfoz yani başkalaşım süreçlerinden bahsedeceğim. Fakat buna geçmeden farklı canlıların başkalaşım süreçlerinden de bahsetmek istiyorum. Bunlardan ilki böceklerdir. Böcekler, eklembacaklılardan olup hayvanların yaklaşık %60'ını oluşturan gruptur. En sık başkalaşım geçiren grup oldukları söylenebilir. Omurgasız olan bu hayvanların önemli bir kısmı, yumurta, larva, pupa ve ergin dönem olmak üzere 4 temel aşamadan geçmektedir. Örneğin: kelebekler, sinekler, yaban arıları, ağustos böcekleri... Bir başka kısmı da 3 aşamalı metamorfoz geçirmektedir. 4 aşamalı olana “tam metamorfoz” denirken; 3 aşamalı başkalaşıma “eksik metamorfoz” denir. 

Ayrıca bu canlıların metamorfoz geçirmesinin çeşitli biyolojik sebepleri vardır: 

1. Deri değiştirme gerekliliğidir. Avlanmak, canlı yüzeylere tutunmak vb. sebeplerden dolayı deri değiştirirler.

2. Beslenme şekilleridir. 

3. Yavruları erginlerden ayırt etmek içindir.

Böcekler dışında deniz kestaneleri, deniz yıldızları, yengeçler, karidesler, yusufçuklar ve bazı balıklar gibi canlı türleri de başkalaşım geçirmektedir. Memeliler ve kuşlar başkalaşım geçirmezler. Yazımızın asıl konusu olan amfibilerden kurbağaların metamorfozuna geçmeden önce amfibilerin tanımını yapalım. Amfibiler, hem karada hem de suda yaşayabildikleri için çift yaşamlı olarak bilinen gruptur. 

Amfibilerin Genel Özellikleri

1. Hem karada hem de suda yaşayabilirler.

2. Derileri çok sayıda salgı bezi içerdiği için nemli ve yumuşak bir şekildedir. Yapışkandır.

3.  Ayakları hem yüzme hem de yürümeye uygundur. Genellikle kurbağa yavrularında olduğu gibi zarlıdır.

4.  Göz kapakları hareketli, çenelerinde birkaç dişi olan bu canlılar sese karşı oldukça duyarlıdır.

5. Vücut ve akciğer dolaşımı olmak üzere iki ayrı dolaşıma sahiptirler ve derileri damarca zengindir.

6. Solunumları çeşitlidir; akciğer, solungaç, deri ve ağız boşluğu ile gerçekleşir.

7. Genellikle suda geçen bir larva evresi ve metamorfozdan sonra ergin hale gelirler. Metamorfoz hormonlar aracılığıyla gerçekleşir. İki yaşamlılar yani amfibiler, özellikle suyu terk edenler, genellikle kendi fizyolojilerine ters gelen çevrelerde yaşarlar. (Sucul olmayan, ph değeri farklı vb.)

8. Morfolojik yapıları, fizyolojik mekanizmaları ve davranışsal tepkilerinden oluşan bir kombinasyonla çoğunlukla karasal hayata adapte olmuşlardır ve kutuplardan çöllere kadar geniş bir alanda yaşayabilmektedirler. Amfibilerin sınıflandırılması konusunda çok değişik sistemler bulunmaktadır. Genelde 5 sınıfa ayrılmaktadırlar. Bunlardan ikisi fosildir yani geçmişte kalmıştır.

9. Kurbağaların dışında semenderler, anunalar bu gruba örnek verilmektedir. Sucul amfibilerin vücutların yaklaşık %70 - %80'i sudan oluşmaktadır. Amfibiler aynı zamanda yumurtlayan hayvanlardır. Kurbağalar, amfibi metamorfozunu açıklamak için kullanılan en iyi örneklerdendir. 

Kurbağaların Genel Özellikleri ve Metamorfozu

Kurbağalar amfibiler grubuna girmektedir. Hem karada hem de suda yaşarlar. Erginleri daha çok karadadır. Yüzeyleri çıplak deridir ve genellikle pullarla, mukus tabakasıyla kaplıdır. Kaygan olan derileri kuraklığa tahammülsüzdür. Ergin olarak karaya çıktıklarında birçoğu yine üreme zamanında suya gider. Genellikle dişi, yumurtalarını suya bırakır. Yumurta karaya bırakılsa bile, sürüngen ve kuşlarda olduğu gibi sert kabuk bulunmaz, sadece yumuşak jelatinimsi kılıf bulunur. Yumurta suda ise sert kabuğa ihtiyaç yoktur. Zehirli ve zehirsiz türleri vardır. 3 gruba ayrılırlar: 

1. Bacaksız kurbağalar 

2. Kuyruksuz kurbağalar 3. Kuyruklu kurbağalar. 

Büyük ve küçük kan dolaşımı gözlenir fakat ilk doğduklarında solungaç solunumu yaparlar. Erginlik ile ilkel akciğer solunumu gerçekleştirirler. 

Türlerin çoğunda dış döllenme ve dış gelişme görülmektedir. Yani yavru oluşumu ve gelişimi suda başlar ve devam eder. Beslenme erginlerde genellikle etçil (karnivor) olup boylarına göre solucan ve salyangoz gibi çeşitli hayvanları tüketirler. Hatta büyük olanlar küçük balık, sürüngen ve küçük memelileri de avlarlar. Kurbağalar, tamamen suda yaşayan balıklar ile kara hayatına uyum sağlamış sürüngenler arasında bir yer işgal etmektedir. Kuyruksuz kurbağaların çoğu eşlerini cezbetmede, bölgelerini duyurmada ya da tehlike anında rol oynayan çeşitli sesleri çıkarabilen iyi gelişmiş yerel organlara sahiptirler. Fakat bacaklı ve kuyruklu kurbağaların bu özellikleri gelişmemiştir.

Metamorfoz süreçlerine gelecek olursak; kurbağaların ve amfibilerin metamorfoz süreçleri karışıktır. Dişiler yumurtalarını, erkekler spermlerini suya bırakır ve uygun şartlar altında dış döllenme gerçekleşir. Sıcaklık, çevresel faktörler, maddeler, döllenen olguların özellikleri vb. etkilidir. Yumurtadan çıkan kurbağa yavrularına iribaş denilmektedir. Bunların elips şeklinde bir bedeni ve kuyruğu olur, ilk etapta bacakları yoktur. İribaşların zamanla arka bacakları çıkar. Bir süre sonra da ön bacakları çıkar. Ağızlarının yarısı gelişmiştir. Zamanla ön dişleri çıkar ve ağız gelişimi tamamlanır. Dilleri de gelişmeye başlar. İlk etapta solungaç solunumu yaparlar. Ardından bedenleri büyürken kuyrukları kaybolur ve akciğerleri gelişir. Bu bir ilkel canlı akciğeridir ama buna rağmen alveolleri vardır. Yumurta halinden yaklaşık 11 hafta sonra ergin bir kurbağa görünümüne kavuşurlar. Metamorfoz oluşumunda dudaklar bitkileri yiyebilecek şekilde gelişmiştir. Mideleri de gelişmeye başlar, tüm bunlar metamorfoza dahildir. Kuyruk kademeli şekilde absorbe edilir. Özellikle tiroid ve hipofiz daha aktif bir hale gelir. Erkek ve dişi gonatlar mezodermden farklılaşırlar. Deri gelişir. Vücut tam anlamıyla yavruluktan erginliğe başkalaşır. Tüm değişimler zamanla gerçekleşmektedir. Bu süreç çok uzun sürmemekle beraber dönemsel olarak gerçekleşir. Aşama aşama gelişen yavru ya da larva ergin kurbağaya dönüşür. Ses, görünüm, iç organlar tam anlamıyla başka bir hale bürünür. Böylece kurbağaların başkalaşım süreci tamamlanmış olur. 

Bu yazımda sizlere kısaca metaformozun tanımından, hangi canlılarda gerçekleştiğinden, nedenlerinden, böceklerin başkalaşımından, amfibilerin genel özelliklerinden ve asıl konumuz kurbağaların metamorfoz süreçlerinden bahsettim. Umarım yararlı olmuştur.