Masum Bir Tehlike: Maladaptive Daydreaming

İlk kez 2002 yılında literatüre giren "Maladaptive Daydreaming (Uyumsuz Hayal Kurma)" sorununun ne olduğunu, neden ve kimlerde oluştuğunu merak ediyorsanız doğru yerdesiniz. Gelin "Maladaptive Daydreaming" nedir birlikte bakalım.

İngilizce karşılığı "Maladaptive Daydreaming" olan "Uyumsuz Hayal Kurma", İsrail Haifa Üniversitesinden Prof.Eli Somer tarafından tespit edilen ve 2002 yılında literatüre giren psikiyatrik bir durumdur. Eli Somer’in tanımına göre uyumsuz hayal kurma; sosyal, mesleki ve akademik performansı engellediği için sıkıntıya yol açan sürükleyici ve bağımlılık yaratan bir hayal gücü aktivitesidir.

Yaşamı zorlaştıran bu hayal kurma isteği ile birlikte kişilerde

• Kaygı Bozukluğu
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
• Sosyal Fobi
• Depresyon

gibi diğer psikiyatrik sorunların da görüldüğü tespit edilmiştir. 

Uyumsuz hayal kurma, bu sorunlarla beraber görülmese bile bu sorunlara neden olabilmektedir. Uyumsuz hayal kuran kişiler hayal kurma dürtüsünü durdurmakta zorlandıkları için odaklanma sorunu ve uykuya dalmakta güçlük gibi uyku sorunları da yaşayabilmektedir.

Uyumsuz hayal kurma sorununu bizzat deneyimlemiş olan ve bu durumu duyurup farkındalık sağlamaya, bu sorundan muzdarip kişilere destek olmaya çalışan Psk. Çağla Altıntaş ise uyumsuz hayal kurma sorununu fantezi kurmanın davranışsal bağımlılığı etrafında gelişen karmaşık bir psikopatoloji olarak tanımlıyor. Psk.Çağla Altıntaş bu duruma farkındalık sağlamak, bilimsel olarak doğru bilgilerin anlaşılmasını sağlamak için Özgür Düş Platformu’nu kurmuştur.

Uyumsuz hayal kurma ile sıkıntı yaşayan kişiler genellikle çocukluktan beri hayal gücü yüksek olan kişilerdir. Güçlü hayal gücünün yanında odaklanma yeteneğine de sahip bu kişiler kurdukları hayallere çok derin bir şekilde odaklanabilirler. Hayal kurmak bu kişiler için çok tatmin edici bir deneyim haline gelir çünkü bu kişiler hayallerde istediğini yapabilir, istediği yere istediği zaman gidebilir. Bu şekilde bir ödüllendirme sağlayan bu durum, çevreye karşı bir savunma mekanizması olarak travma ve stresle başa çıkmak için veya eğlenmek amacıyla keşfedilir. Böylece hayal kurmak zihnin en sık kullandığı savunma mekanizması haline gelir ve belli süre sonra kişi, bu durumu durduramayacağının farkına varır ve hayal kurmayı bırakamaz. Bu hayal kurmanın davranışsal bir bağımlılığa dönüştüğünü gösterir. Hayal kurmak, durdurulamaz bir dürtü haline gelmiştir ve zamanla kişi diğer etkinliklerden ayrı olarak günde dört, belki beş saatini hayal kurmaya yöneltir. Hayal kurmak son derece zevkli ve ödüllendirici olduğundan hayattaki ihtiyaç ve sorumluklarını ihmal etmeye de başlar. Bu durum uzun vadede zihinsel ve fiziksel sağlık sorunlarına neden olur.

Uyumsuz hayal kuran kişilerin kurdukları hayaller, kısa hayaller değildir. Bu kişilerin hayali karakterleri yıllarca yaşattığını, hayallerinde aynı temayı devam ettirdiğini, hayallerinin hikâyesinin bir dizi senaryosu gibi ilerlediğini bile söyleyebiliriz. Kişi, hayallerinde kendisi için asla ulaşılamayacak bir gerçeklik yaratır. Hayallerinde her şey mükemmeldir ve bu hayallerdeki mükemmel standartlara gerçek hayatta asla ulaşamayacağını bilmek kişiyi çok büyük bir umutsuzluğa sokabilir ve depresyona davetiye çıkarabilir. Şunu belirtmek önemlidir ki bu kişiler hayal ile gerçekleri asla karıştırmazlar, hayal ettikleri dünya ile gerçek dünya arasındaki ayrım açıktır.

Bu sorunu yaşayanlarda hayal kurma eylemi genellikle müzik dinleme eşliğinde gerçekleşiyor. Bu kişiler müzik dinleyerek hayallere dalar ve stereotipik hareketler denilen hareketler eşliğinde bu eylem devam eder. Stereotipik hareketler istemsiz olarak yapılan, dış etkenlerle bastırılabilen mırıldanma, el çırpma, sallanma, yürüme, vb. hareketlerdir. Bu durumu yaşayan kişiler genellikle bunun bir sorun olduğunu uzun süre fark etmiyorlar. Fark ettiklerinde ise büyük bir korkuya kapılıyorlar. Bunun sebebi ise büyük bir psikiyatrik hastalığa yakalandıklarını düşünmeleri oluyor. 

Uyumsuz hayal kurma hakkında hâlâ tartışmalar sürmektedir. Uyumsuz hayal kurma, bazı kaynaklarda sorun olarak görülürken bazı kaynaklarda bir sorun olarak görülmemektedir. Ülkemizde ve dünyada çok bilinmeyen bir durum olan uyumsuz hayal kurma üzerine araştırmalar yapılıyor. Kesin bir tedavisi bulunmasa da yapılan araştırmalar üzerine psiko-eğitim, bireysel psikoterapi, bilişsel davranışçı terapi ve bilinçli farkındalık odaklı terapinin bu rahatsızlık üzerinde olumlu etkileri olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca meditasyonunun da bu sorun üzerinde olumlu etkisi olduğu üzerine araştırmalar vardır.

Ülkemizde bu rahatsızlık üzerinde özellikle çalışmakta olan uzmanlar Psk.Çağla Altıntaş, Psk.Buse Göçmen, Prof.Barış Metin ve Prof.Nevzat Tarhan’dır. Uzmanlar Covid-19 sürecinde uyumsuz hayal kurma rahatsızlığında artış görüldüğünü de belirtmekteler.