Bulut Tohumlama: Buluta Yağmur Ekmek

Belki de hepimiz bu soruyu kendi kendimize sormuş veya bir yerlerden komplo teorileri olarak almışızdır. Gerçekten de kurak bölgelere yağmur yağdırılabilir mi ya da az yağış alan bölgelerin yağışı arttırılabilir mi? Bilim bunu çözebilir mi? Gelin bu soruların cevaplarına birlikte bakalım.

Bulut Tohumlama Nedir ve İlk Ne Zaman Başlamıştır?

Öncelikle belirtmek gerekir ki yağış arttırma etkisine terminolojide "Hava modifikasyonu" ya da "Bulut tohumlama" denmektedir. Tam doğrusunu söylemek gerekirse yapılan işlem bir modifikasyon işlemi adı da tohumlamadır. Bu tohumlama süreci ilk olarak deneylerle başlamış ve ilk deneyler 1881 yılında ABD’de yapılmıştır. ABD'yi 1909 yılında Yeni Zelanda takip etmiş ve bu konudaki girişimler tüm dünya çapında başlamıştır. 

Bulut tohumlama işlemi kısaca bulutlardan düşen yağışın miktarını arttırmaya veya miktarı değiştirmeye yönelik işlemlerdir. Yani halihazırda hiçbir şekilde yağış oluşmayacak bir bölgeye yağmur yağdırılamamaktadır. Böylece giriş kısmında sorduğumuz birkaç soruyu cevaplamış olduk.

Süreç

Bulut tohumlamada hedeflenen amaç yağışı artırmaktır. Bu yağmur olabilir ya da kar olabilir. Aynı zamanda yağışı arttırdığı gibi yağış tipini engellemek için de kullanıldığını söylemiştik. Bu işlemin faydası ise genellikle havaalanlarında dolu ve sisin engellenmesinde yaygın olarak kullanılır.

Bulutlarda yağmur damlaları oluşturma işlemi, Bergeron-Findeisen teorisi ile açıklanmaktadır. Bu teori şu şekilde işlemektedir: Küçük, katı bir partikül çok soğuk bir sıvı içine konulursa, sıcaklık derecesi yeterli olmak şartıyla sıvının tamamı katı duruma geçebilmektedir. Bu şekilde buluttaki su molekülleri, buz kristali formunu alır ve bir çekirdek üzerinde hızla birleşir. Hava modifikasyonunda çekirdek vazifesi gören maddeler (ör., kum, kuru buz, gümüş iyodür, amonyum nitrat, kadmiyum iyodür) yağmur bulutuna püskürtülmektedir.

Tohumlama işlemi tabii ki uçak kullanılarak yapılmaktadır. İlk tohumlama 1922 yılında yapılmıştır. Çift kanatlı bir uçak kullanılarak Güney Afrika’daki Karoo üzerindeki bulutlara kum atılmıştır. 1931 yılında ise Hollandalı fizikçi A. Feraart, uçaklardan buluta tohumlama yapmak yani çekirdeklendirici işlem için ajan olarak kuru buz (katı karbondioksit) kullanımını önermiştir.

Bilimsel kaynaklar tarafından modifikasyon işlemi sadece uçaklar tarafından serpiştirilme şeklinde yapılmamaktadır. Yere konuşlandırılmış cihazlardan (roketler, uçaksavarlar, varillerde yakılan ateşler) serpiştirilen tohumlama kimyasalları olarak da yapılabilmektedir. Örneğin gümüş iyodür fişekleri uçak uçarken bulutun içerisine ateşlenir. 

Bulut tohumlamanın zamanlaması, havanın yukarı yükselme hızı, rüzgâr profili ve diğer hava şartları, çekirdek konsantrasyonu, süper soğumuş su damlacıkları, damlacıkların birleşip büyüme durumu ve yönü gibi pek çok faktöre bağlı olarak değişebilir.

Ülkemizde Kullanımı

Yağış zenginleştirme çalışmaları ülkemiz tarafından da ilk olarak 1990 yılında kullanılmıştır. Bu çalışma İstanbul’da İSKİ tarafından uygulanmış ve başarı elde edilmiştir. Farklı zaman zarfında İstanbul, İzmir ve Ankara'da kısa süreli olarak aynı yöntemden faydalanılmıştır. Günümüzde Türkiye’de yağış geliştirme çalışmaları olarak ağaçlandırma yapılmaktadır ancak tohumlama kullanılmamaktadır.