Alışveriş Bağımlılığının Temelinde Yatan Psikolojik Dinamikler

Enflasyonun ve zamların durmadan arttığı bu günlerde bile ne olursa olsun alışveriş yapmaktan vazgeçmeyenler var. Çılgınca ve düşünülmeden yapılan bu alışverişler aslında bir bağımlılık meselesi olabilir. Gelin hep birlikte alışveriş bağımlılığına yakından bakalım.

Alışverişin kısaca tanımı para karşılığı alma - satma işidir. Geçmişten günümüze her şey değiştiği gibi alışveriş yapma şekillerimiz de değişti. Artık tek tuşla istediğimiz şeyler avcumuzun içine gelmeye başladı. Bu bir bakıma iyi bir şey gibi görünse de insanlar bu kolay alışveriş batağından çıkamaz oldu. Kredi kartlarına güvenen online mağazaları fethetmeye başladı. Eskiden insanlar ihtiyaçları olduğu ürünleri alırken şimdi internette gezinirken karşılarına çıkan ürünleri ihtiyaçları olmadıkları halde almaya başladı.

Alışveriş bağımlılığı (onyomani), kişinin ihtiyacı olmadığı halde kendini maddi anlamda zora sokup bir şeyler satın almasıdır. Indiana Üniversitesi'nden Ruth Engs'e göre, bazı insanlar alışveriş bağımlılığı geliştirir, çünkü alışveriş yaparken beynin salgıladığı endorfin ve dopamini hissetmek bağımlılık yapar. Yani bağımlılıklar bağımlılıkları doğurur.

Peki, gereksiz yere yapılan bu alışverişlerin nedeni nedir? Alışveriş bağımlılığının altında yatan psikolojik dinamiklere gelin bir göz atalım.

1. Benlik Saygısında Azalma: Genellikle bu bireyler depresyon içerisindedir. Olumsuz duygular ve değersizlik gözlemlenir.
2. Sosyal Statü Beklentisi: Statüler arası ilişkiler ağı vardır. Bu insanlar yaptıkları alışverişlerle üst statüye sahip olup saygı göreceklerini düşünürler.
3. Verilmiş Statülerinden Memnun Olmamaları: İnsanlar kendilerine verilmiş statülerle (yaş, beden, fizik, yüz gibi) barışık olmadıkları için bu açığı alışverişle doldurmaya çalışırlar.
4. Artan İnternet Kullanımı: İnternette şöyle bir dolaşırken en son baktığınız ürünün karşınıza çıkması hepimizin başına gelmiştir. Alışveriş bağımlısı olmayanlar bile bu çıkan reklamları görünce o ürünü almak istiyor. Bu da internetin karanlık taraflarından biri olabilir.
5. Cinsiyet Farkı: Özellikle kadınlarda bu durumun daha çok görüldüğü gözlemlenmiştir.
6. Bazı Psikiyatrik Rahatsızlıklar: Alışveriş bağımlılığına neden olan davranışların bazıları: davranım bozukluğu, yeme bozukluğu, narsist kişilik bozukluğu ve duygudurum bozukluğu.
7. Rekabet Hissi: Temelinde benlik saygısındaki azalma yatıyor. İnsanlar kendilerinin biricikliğini bir rafa kaldırıp kendilerini sürekli başkalarıyla kıyaslıyorlar. Bunun sonucunda da çevresindekilerle bir yarışa girip rekabet eder hale geliyorlar.
8. Kırmızı Etiketli İndirimler: Enflasyon ve zamların artışıyla en ufak indirim bile alışveriş bağımlılarının ilgisini çekmeyi başarır. İndirimlerin bu kadar cezbedici olmasının altında "İndirime girdi, bir daha alamam." düşüncesi yatıyor olabilir. Alışveriş bağımlısı bir kişi konu hakkında şöyle diyor: “Enflasyonun sürekli artmasıyla indirimde gördüğüm her şeyi almak istiyorum, alamayınca mutsuz oluyorum”.
9. Yaşanılan Duyguları Bastırmak: Bu olayı yaşayan bir kişi şöyle diyor: “Eğitim, ilişki, kariyer vb. gibi konularda stres, belirsizlik yaşadığım dönemlerde pik yaptığını hissediyorum. Asıl odaklanmam gereken sorunları görmezden gelmeme yardımcı olan bir tür kaçış benim için alışveriş”.
10. Boşluk Hissini Doldurmak: Yaşadığı sorunlarda yerini dolduramadığı şeyleri alışverişle doldurmaya çalışmak. Alışveriş bağımlısı bir başka kişi de şöyle diyor: “Ben alışveriş bağımlısıyım. Bir şeyi hedefleyip onu alınca hiçbir kıymeti olmayıp yeni bir hedef buluyorum kendime. Neyin boşluğunu ya da eksikliğini alışverişle dolduruyorum bilemiyorum.”
11. Geçmişte Yaşanılan Maddi Yetersizlikler: Geçmiş yıllarda alamayıp içlerinde kalan şeylerin eksikliğini doldurmak için insanlar dur durak bilmeden alışveriş yapabilirler. Bu konu hakkında geçmişte yaşanılan olumsuz deneyimleri böyle kapatmaya ya da doldurmaya çalışırlar.